Waarom debat over terrorisme op niets uitdraait en hoe dat te doorbreken

Na elke aanslag zien we telkens een patroon opduiken. Iedereen reageert vol afschuw op de feiten, en betuigt zijn medeleven met de slachtoffers. In het tweede deel van de tweet of facebook-status verschilt de reactie naar gelang ideologie of deel van de bevolking.

De polarisatie tussen 2 groepen

De ene groep wijst erop dat de daders uiteraard maar wéér eens geïnspireerd zijn door de islam, de andere
groep minimaliseert dit en roept tot vervelens toe op tot tolerantie en verdraagzaamheid. De open brief van Ariana Grande [1] zelf en het oproepen tot het zingen van “don’t look back with hate” zijn duidelijke voorbeelden van het vasthouden aan het open en tolerante discours.

Interessante passage aan de brief van de popster is “we will never understand why…”, alsof het terrorisme een agnostisch vehikel is en niet te verklaren zou zijn. Een ideale manier natuurlijk, bewust of onbewust, om rationele argumentaties over de link met buitenlandse inmenging in het Midden-Oosten
of de grote migratiestromen niet te moeten aangaan. De dagen die op de feiten volgen gaan polariserend tussen groep 1 en groep 2.

De eerste groep heeft natuurlijk één voordeel, dat de daders in de overgrote meerderheid telkens moslims zijn, dat kan moeilijk ontkend worden. Het grote nadeel is dat het politiek incorrect blijft dit te erkennen. Integendeel, diegenen in het politieke centrum, die zogezegd allemaal druk in de weer zijn om terrorisme uit onze samenleving te bannen weten pas echt hoe moeilijk deze strijd is.

De ene gaat wat moeilijk doen over de toekenning van een visum over een gezin in Aleppo [2], de ander heeft het weer over de beperking in voorzieningen in de vluchtelingenkampen rond conflictgebieden.

Zinloze discussies en debatten

Beide argumentaties draaien meestal op niets uit. Groep 1 is al lang overtuigd dat er voor de islam geen plaats
is in Europa en groep 2 heeft al lang dat aspect van een visie gemoraliseerd. Omdat die laatste tolerant zijn en blijven, horen zij tot het politieke centrum en conformeren zij zich met de hogere sociale klasse, vertegenwoordigd door het maatschappelijk middenveld en de traditionele politieke partijen. Doordat mensen zich kunnen identificeren met de politieke leiders en middenveld kunnen ze zichzelf vaak een morele superioriteit voor de ogen houden, die hun blind maakt en waarbij men het hoofd niet ver genoeg in het zand kan steken om zich te distantiëren van een rationele argumentatie.

Een niet weg te denken passage uit de sage na afloop van een aanslag zijn de hysterische reacties op politici wanneer zij simpelweg een probleem willen benoemen en aanduiden [2]. In plaats van in debat te treden over het aanpakken van een probleem, of over de meningsverschillen rond de analyse, verkiest men beledigd te zijn. Dan stopt immers meteen de verdere discussie. Het meteen aanstoot nemen aan een uitspraak is al een associatie met dat moreel hogere, die tolerantie waarnaar we moeten streven ondanks alles.

Het wegrelativeren is voor velen onbegrijpelijk, en terecht. Hoe kan het zijn dat bij regelmaat in Europa onschuldige mensen worden opgeblazen, gewoon omdat ze naar een concert willen gaan? Als er 10 jaar geleden iemand deze golf van aanslagen en de constante patrouilles van militairen in de grotere steden had durven voorspellen was hij wellicht opgesloten in een instelling voor waangedachten. Ik vraag mij soms af of het gaat om een nieuwe vorm van zelfkastijding, die voortkomt uit een collectief trauma van wat er gebeurd
is tijdens WO2. Echter is de meerderheid toch al van na deze oorlog, en kunnen we echt niet meer stellen
dat het wegkijken van de problematiek ons minder slachtoffers zou opleveren.

Anderzijds stelt het anti-islam discours op zichzelf me ook telkens weer teleur. De complexiteit van de problematiek is niet alleen te herleiden tot een paar verzen in de koran. Geopolitiek, migratie, sociale ongelijkheid, ze zijn wellicht allemaal deels een verklaring voor de problematiek, evenals het religieus fundamentalisme [3] . Waarom ik stel dat dit discours me eigenlijk teleurstelt is omdat dit te vaak uitdraait op een discours van de ‘Westerse/verlichtings-/liberale waarden versus de islam’, terwijl ons huidig politiek systeem met open grenzen en interventies ten aanzien van soevereine staten alleszins mee een oorzaak is van het probleem rond terrorisme. Dat wij als West-Europa nog steeds meestappen in het verhaal van het ondersteunen van zogenaamde gematigde rebellengroepen die in dezelfde naam, radicale islam,
aanslagen plegen ten opzichte van burgers in het Midden-Oosten is pas echt onbegrijpelijk. Verbazing dan wanneer in dezelfde naam hier slachtoffers vallen, maar blind zijn als hetzelfde gebeurd in Syrië, Jemen,
Libië of Irak. Dat is de hypocrisie van de houding van enerzijds het droevig zijn over de gevolgen van een probleem, maar selectief blind zijn voor de oorzaken van een probleem.

Complexiteit of onoplosbaarheid

In tegenstelling tot Ariana Grande, en met haar vele anderen, schat ik het probleem niet onoplosbaar in. Ik erken zeker de complexiteit en gelaagdheid van de problemen rond deze aanslagen. Maar het enerzijds weg relativeren, of het anderzijds wel vaststellen maar vervolgens niet koppelen van de gevolgen en oorzaken is
nu eenmaal in een cirkelredenering blijven zitten.

Gerommel in de marge rond het stoer weigeren van één gezin uit Aleppo, terwijl wel voorstander te zijn van ondoordachte regime change in landen die de migratie de komende 30 jaar zouden verminderen (Libië, Syrië) is evenmin een oplossing en riekt enerzijds naar complete idiotie en anderzijds naar schuldig verzuim.

Welke integratie als oplossing?

Dan komt altijd een stukje van de discussie terecht in een verhaal van ‘integratie’. Zowat één van de meest abstracte begrippen in de discussie. Per slot van rekening, waarin ‘integreren’? Een Europese islam anno 2015? Of nog eerder een gaypride-samenleving waarbij de perverterende vrijheden van enkelen tot algemene norm moeten worden verheven? Of misschien naar een utopisch leven met de migratie maar zonder de islam

Telkens weer maken we de fout, cultuur als iets abstracts en moraliserends te zien. ‘Onze cultuur is superieur’ aldus een politica.[4] Terwijl de radicalisering binnen de islam een protestantisering van de religie is, dus in die zin krijg je wat je wilt, een dogmatische islam. Zij kan zich evengoed herbronnen met de islamitische filosofie
die sinds de 13de eeuw in onbruik is geraakt, maar daarin zal je dan wel partners moeten vinden. Evengoed kunnen we ons erfgoed en onze tradities niet als iets ouderwets en overbodig zien, maar wel degelijk als brug om met andere culturen te praten. De uitwisseling van bijvoorbeeld voorjaars- en midwinter-gebruiken zou een nieuwe verstandhouding met zich kunnen meebrengen. Dan wel moslims proberen te verplichten in een samenleving te leven die zij de facto als decadent beschouwen, en daar kan ik ze zelf geen ongelijk in geven. Het kan allemaal op een andere manier, maar de wil ontbreekt.

Wees dan radicaal

We hebben wel een radicale omwenteling nodig, willen we niet naar een Soumission-verhaal toegaan. De sfeer die in de lucht en over de sociale media hangt is aan het rijpen tot een groeiende kans van een omwenteling. Als je slachtoffers voor de komende generaties echt wilt verminderen, en niet wilt blijven hangen in deze vicieuze cirkel, moet je het gehele metapolitieke systeem aanpakken dat er verantwoordelijk voor is. Stop met ondoordachte politieke interventies en pas het buitenlands beleid aan, zie dat je de geld- en wapenstromen in kaart durft te brengen, met inbegrip van die van onze regeringen naar terroristische
organisaties, dam de grote migratie-influx uit het Midden-Oosten en Afrika zoveel mogelijk in met het oog op de komende generaties en verander het geweer van schouder in het integratiebeleid. Vorm een nieuwe synthese in discours in plaats van in een these – antithese verhaal te blijven plakken.

We moeten verder kijken dan een strategie om de problemen weg te relativeren tot de volgende aanslag, of door een te beperkend ‘zie, het zijn weer moslims’ maar oorzaken en gevolg niet van elkaar te onderscheiden. Aan beide kampen de oproep om niet te blijven steken in het hier en nu, maar te kijken naar een verloop van meerdere generaties. Wie wil er nog op zijn of haar geweten hebben dat ze dat niet willen doen terwijl er wekelijks wereldwijd slachtoffers blijven vallen?

[1] http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/muziek/1.2990010

[2] http://www.gva.be/cnt/dmf20170523_02895566/ophef-na-tweet-tom-van-grieken-vlaams-belang-shame-on-you

[3] http://www.novini.nl/islam-is-probleem-niet/

[4] http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/politiek/1.2958166