Veiligheid en Justitie of Justitie en Veiligheid?

Waarom is er eigenlijk ooit gekozen voor de naam Veiligheid en Justitie? Dat heb ik me afgelopen weken een paar keer afgevraagd bij de voorbereidingen voor de begrotingsbehandeling van dit ministerie. Veiligheid en Justitie staan niet in alfabetische volgorde en dat suggereert dat veiligheid voorop gaat en dat daarna pas het Recht, justitia, volgt. Op zijn zachtst gezegd is dat een ongelukkige keus. Maar tegelijk zegt het wellicht ook iets over de prioriteiten van dit kabinet.

Dit voorjaar sprak prof. Beatrice de Graaf haar oratie uit en dat ging onder andere hierover. Als veiligheid voorop gaat, dan dreigen volgens haar personen en hun grondrechten onderworpen te worden aan de macht van de staat. Veiligheidsbeleid claimt noodzakelijkheid, urgentie en onvermijdelijkheid en wordt zo een ‘stuwend beginsel’, aldus De Graaf. En we zien het om ons heen gebeuren. Het massale afluisteren, enorme hoeveelheden telefoontaps, mogelijk opslaan van reisgegevens, van dataverkeer, en burgers die worden gereduceerd tot profielen en veiligheidsrisico’s. Burgers worden steeds meer een profiel en steeds minder mens.

Cruciale vragen
Marc van Nimwegen, procureur generaal bij het OM, heeft inmiddels ook zijn zorgen over deze ontwikkelingen geuit. “We tappen ons inmiddels suf in Nederland. Tappen moet geen Pavlovreactie van de politie en het OM worden,” aldus Van Nimwegen.

De Graaf stelt hierbij terechte vragen. Deugt veiligheid als stuwend beginsel? Is alles wat we hebben opgetuigd allemaal even noodzakelijk, even urgent en even onvermijdelijk? Als we kijken naar het afluisterschandaal en de grootschalige opslag van zoveel gegevens van burgers, inclusief het onzalige plan om alle reisgegevens op te slaan, dan zijn dit cruciale vragen. Heiligt het doel van veiligheid alle middelen, ook als het recht er steeds meer achteraan bungelt?

Financiële opgave
Niet alleen de drang naar veiligheid, maar ook de financiële opgave kan een stuwend beginsel zijn. Dat leidde al tot het masterplan Gevangeniswezen en nu liggen er plannen met betrekking tot de rechtsbijstand en de elektronische detentie bij de Kamer. Ik maak me zorgen over de methode van bezuinigen die telkens gekozen wordt.

Met gevolgen voor zowel rechtsstaat als veiligheid. Want wat is rechtsbijstand waard als er geen advocaat meer kostendekkend kan werken? En wat is elektronische detentie waard als je geen onderkomen hebt om naar terug te keren en er amper budget voor begeleiding bij de re-integratie is? Voorop moet staan dat recht wordt gedaan, juist ook aan mensen die kwetsbaar zijn en slecht kunnen opkomen voor hun rechten.

Natuurlijk is veiligheid een groot goed. En natuurlijk is een inperking van privacy soms noodzakelijk, juist om mensen te beschermen. Maar wat nodig is, is een grondige herbezinning op de verhouding tussen de veiligheid die de overheid belooft en de privacy die de burger daarvoor moet inleveren. Tussen de grondrechten van burgers en de verantwoordelijkheid van de overheid om de gemeenschap. We moeten zuinig zijn op onze rechtstaat.