De publieke rol van protestantse kerken in Latijns-Amerika

In Latijns-Amerika heeft de Katholieke kerk een zwaar stempel gedrukt op alle lagen van de samenleving. Door de eeuwen heen zijn veel maatschappelijke ontwikkelingen (stromingen, instanties, normen en waarden) sterk bepaald door de richting die daaraan werd gegeven door rooms-katholieke geestelijken.

Sinds begin 20e eeuw is er een flinke influx geweest van protestantse zendelingen voornamelijk uit Engeland en de Verenigde Staten, waardoor velen tot bekering kwamen en zich afkeerden van de ‘moederkerk’. Hierdoor ontstond een nieuwe sterke christelijke beweging die z’n tehuis vond in Pinkster- en Evangelische kerken.

Schattingen geven aan dat protestantse kerken, afhankelijk van het land een kwart tot de helft van de totale bevolking uitmaken (in Guatemala zegt zelfs 60% van de bevolking protestants te zijn). Hiermee is de groep evangelische christenen een maatschappelijke en politieke factor van belang geworden, die zich steeds meer roert in het publieke debat.

De Amerikaanse historicus James Kennedy analyseert in zijn boek Stad op een berg de rol die religie speelt in Nederland in de vormgeving van maatschappelijke instellingen en ideeën. In Latijns-Amerika spelen de protestantse kerken in de huidige postkatholieke tijd een steeds grotere rol, in een omgeving van groeiend secularisme. Na de strijd van protestantse kerken om dezelfde rechten als de Katholieke kerk, lijken deze zich nu te richten op andere maatschappelijke onderwerpen, als antwoord op de groeiende invloed die het secularisme op de samenleving heeft.

Tot voor kort was het Katholieke geloof de staatsgodsdienst van de meeste Latijns-Amerikaanse landen. Deze staatsgodsdienst impliceerde bijzondere rechten voor de Katholieke kerk. Costa Rica is het enige land in Latijns-Amerika waar de Katholieke Kerk nog de staatskerk is. Het enige andere land in de regio waar dat nog zo was, Bolivia, heeft in 2009 een nieuwe grondwet aangenomen, waardoor in dat land er geen officiële godsdienst meer is.

In Costa Rica strijdt nu een gelegenheidscoalitie van protestantse en humanistische (seculiere) organisaties voor de afschaffing van de bevoorrechte status van de Katholieke kerk en voor gelijke rechten voor alle godsdiensten. Hoewel het al lang niet meer zo is dat de Katholieke Kerk privileges heeft waardoor protestantse christenen achtergesteld worden, wordt dat door velen echter wel zo ervaren. Hierdoor ontstaat de vreemde situatie waarin zowel secularisten als protestanten strijden om Costa Rica een godsdienst-neutrale staat te maken.

De invloed van de secularisering van de samenleving is sterk zichtbaar. Voor de secularisten is het afbreken van de positie van de Katholieke Kerk een stap in het uitbannen van alle vormen van religie in het publieke domein. Protestanten beseffen nog te weinig dat ze hun pijlen niet moeten richten op de Katholieke Kerk, maar samen op moeten trekken tegen het groeiende secularisme.

De bevordering van liberale wetgeving zoals de invoering van het homohuwelijk in een aantal Latijns-Amerikaanse landen zijn het resultaat van de druk die secularisten hebben uitgeoefend. Het homohuwelijk is sinds kort mogelijk in Argentinië en in de deelstaat Mexico. Op korte termijn wordt verwacht dat het parlement van Uruguay een besluit zal nemen die het homohuwelijk mogelijk zal maken. Wetvoorstellen met dezelfde strekking zijn in behandeling in diverse landen. In Costa Rica is een poging om over dit onderwerp een referendum te houden door de Raad van State tegengehouden. De beslissing hierover ligt nu bij het Costaricaanse parlement.

Als antwoord op de aanhoudende criminaliteit in zijn land, poogde de Salvadoreense presidente Mauricio Funes in 2010 Bijbellezen op scholen verplicht te stellen. Vanwege grote maatschappelijke weerstand is dit wetsvoorstel daarna ingetrokken. Zie artikel “Meer nodig dan Bijbellezen in El Salvador”.

Ook oefenen veel maatschappelijke organisaties, ondersteund door internationale ontwikkelingsorganisaties en VN-instellingen, druk uit op de politiek om de mogelijkheden voor abortus te vergroten en IVF-behandeling versneld te legaliseren.

De Latijns-Amerikaanse kerken reageren wel op deze ontwikkelingen, maar nog steeds onvoldoende. Door middel van onderzoek en training hoopt de Stichting Platform voor Christelijke Politiek een bijdrage te leveren om de publieke rol van de kerken in Latijns-Amerika naar een hoger niveau te tillen.