Glenn Diesen ~ De oorlog in Oekraïne en de Euraziatische wereldorde

VERSCHIJNT in mei 2024

Glenn Diesen (1979) is gepromoveerd in de politieke en internationale betrekkingen en is nu professor aan de Universiteit van Zuid-Oost Noorwegen.

Vijfhonderd jaar westerse hegemonie loopt ten einde, terwijl het verlangen van de wereldmeerderheid naar een wereldorde gebaseerd op multipolariteit en soevereine gelijkheid toeneemt. 

Dit indringende boek gaat in op de ondergang van de liberale hegemonie, maar wijst erop dat de zogeheten ‘multipolaire Westfaalse wereldorde’ nog geen gestalte heeft gekregen, waardoor de wereld zich in een periode van interregnum bevindt. Er is een juridisch vacuüm ontstaan, waarin de strijdende partijen met elkaar wedijveren om de toekomstige orde te definiëren.

De NAVO-expansie was een belangrijk onderdeel van de liberale hegemonie omdat ze bedoeld was om de collectieve hegemonie van het Westen te verstevigen als basis voor een door liberale democratieën opgelegde vrede. In plaats daarvan ontmantelde het de pan-Europese veiligheidsarchitectuur en zette het Europa op het pad naar oorlog zonder de mogelijkheid van een koerscorrectie. Oekraïne is als verdeeld land in een verdeeld Europa de afgelopen drie decennia een cruciale pion geweest in de grootmachtconcurrentie tussen de NAVO en Rusland.

De proxyoorlog, ongekende sancties en pogingen om Rusland in de rest van de wereld te isoleren droegen bij aan de ondergang van de liberale hegemonie. Een groot deel van de wereld reageerde op de oorlog door de overgang naar een Euraziatische wereldorde, die hegemonie en liberaal universalisme verwerpt, te intensiveren. De economische architectuur wordt gereorganiseerd nu de wereld niet meer zo afhankelijk is van westerse technologieën, industrieën, transportcorridors, banken, betalingssystemen, verzekeringssystemen en valuta. Universalisme gebaseerd op westerse waarden wordt vervangen door burgerlijke eigenheid, soevereine ongelijkheid wordt ingeruild voor soevereine gelijkheid, afdwingen wordt vervangen door onderhandelen en de op regels gebaseerde internationale orde wordt terzijde geschoven ten gunste van het internationaal recht. Een Westfaalse wereldorde laat zich opnieuw gelden, zij het met Euraziatische kenmerken.

Een nederlaag van het Westen tegen Rusland zou de unipolaire wereldorde herstellen en een Russische overwinning een multipolaire wereldorde zou verstevigen. 

Dat neemt niet weg dat het internationale systeem zich nu in de meest riskante situatie bevindt omdat er geen uitzicht is op een compromis, wat betekent dat de winnaar alles zal krijgen. Zowel de NAVO onder leiding van de VS als Rusland zijn daarom bereid om grote risico’s te nemen en te escaleren, waardoor nucleaire vernietiging een steeds waarschijnlijker vooruitzicht wordt.

Een greep uit de internationale reacties:

 “Diesen heeft een geweldig boek geschreven over de opkomende wereldorde. Het multipolaire systeem dat zich nu aan het vormen is, zo betoogt hij, heeft de potentie om veel vreedzamer te zijn dan het door de vs gedomineerde hegemoniale moment dat recent eindigde. Maar de oorlog in Oekraïne, een erfenis van het Amerikaanse beleid tijdens de unipolariteit, heeft de internationale politiek vergiftigd en de overgang naar een harmonieuzere Westfaalse orde bemoeilijkt. Dit boek is een must read voor iedereen die de grote verschuiving in de mondiale machtsverdeling wil begrijpen die zich voor onze ogen voltrekt.” 

—John J. Mearsheimer,
Professor in de Politieke Wetenschappen aan de Universiteit van Chicago

“Briljante, diepgaande analyse van de wortels van de oorlog in Oekraïne en de opkomende veranderingen in de wereldorde.”
—Jack F. Matlock
Amerikaans ambassadeur in de Sovet-Unie, 1987-1991

“Een zeer doordacht en realistisch verslag van de evolutie van de wereldorde, de gevaren die overgangen daarin met zich meebrengen en de relatie daarvan met het tragische conflict in Oekraïne.  Diesen verdrijft en vervangt de mist van de oorlog door de broodnodige helderheid van de historisch geïnformeerde rede.” 

—Charles W. Freeman
Amerikaans onderminister van Defensie voor
internationale betrekkingen (1993-1994)
en Amerikaans ambassadeur in Saoedi-Arabië (1990-1992