“Op de Russische tv is veel meer discussie”

Jeroen Ketting woont en werkt in Rusland sinds 1994. Zijn bedrijf Lighthouse Russia  voert het management voor westerse bedrijven in Rusland. Ketting is een graag geziene gast in Russische praatprogramma’s, en ook de Nederlandse media weten hem te vinden.

Een gesprek over de Russische media en de Rusland-verslaggeving van de Nederlandse pers. Ketting: “Er is veel fout hier in Rusland, maar meestal niet zoals wij in het Westen denken. Tegelijkertijd is er ook veel goeds dat wij in het Westen niet zien en meestal ook niet willen zien.”

Hoe ervaar jij de persvrijheid in Rusland?

Die is verre van ideaal. Kijk alleen maar naar de wet die ‘extremistische uitingen’ op internet verbiedt. Bijna alles kan daar onder vallen, en iedereen kan er door in de problemen komen. Als huismoeder of scholier kun je vervolgd worden vanwege het reposten of retweeten van een bericht dat door een ander is geschreven, en waarvan je niet wist dat het extremistisch was.

Aan de andere kant zijn er talloze voorbeelden te noemen van cabaretiers, schrijvers, journalisten, artiesten, maar ook overheidsdienaren die zich zeer kritisch uitlaten over van alles en nog wat. Als je een discussie met Russen aangaat zullen ze daarnaar wijzen en ook wijzen op alles wat er fout is in het Westen.

Bovendien is het een andere cultuur waar bepaalde dingen niet besproken worden. Je mag dus best homo zijn en iedereen weet welke bekende Russen homo zijn, maar het is niet de bedoeling dat je het met directe bewoordingen benoemt.

Het is dus geen zwart-wit verhaal. Je moet de cultuur, historie en volksaard in beschouwing nemen als je over de persvrijheid in Rusland praat. Er is maar één ondubbelzinnige waarheid over Rusland en die is dat, ongeacht wat je over het land zegt, het tegenovergestelde ook altijd waar is.

Hoe zie jij het verschil met Nederland?

Er is op de Russische televisie veel meer discussie. In praatprogramma’s hoor je meer tegengestelde meningen, en het gaat er daar ook veel harder aan toe. Ik blijf in de discussies overeind staan omdat ik met mijn argumentatie bruggen sla. Ik start altijd vanuit het Russische perspectief – en als ik het er mee eens ben, zoals soms gebeurt, dan word ik meteen opgevoerd als een soort van trofee-Europeaan. Het zijn tegelijk ook vreselijke programma’s. Ik ga tegenwoordig nog maar zelden in op uitnodigingen voor Russische tv-programma’s omdat die met de dag relleriger en platter worden.

Maar de Nederlandse praatprogramma’s zijn net zo vreselijk, alleen op een andere manier. De Nederlandse praatprogramma’s zijn erg zoetsappig en gericht op het elkaar over de bol aaien. Maar misschien zit dat ingebakken in de Nederlandse cultuur.

De Nederlandse media zijn niet vrijer of diverser dan de Russische?

Natuurlijk zijn de Nederlandse media vrijer dan de Russische. Maar daar staat tegenover dat in de Nederlandse pers andersdenkenden maar heel matig de ruimte krijgen om zich te uiten. Eigenlijk alleen BNR Nieuwsradio zendt de berichtgeving zuiver één op één door.

Doel je dan in het bijzonder op de berichtgeving van de Nederlandse media over Rusland of op de Nederlandse berichtgeving in het algemeen?

Over Rusland kan ik het goed beoordelen omdat ik de materie beter ken dan welke Nederlandse journalist ook. Dus ik beperk me tot het oordeel over de berichtgeving over Rusland. Ik kan met zekerheid stellen dat de Nederlandse media zeer vooringenomen zijn en aan gekleurde berichtgeving doen als het gaat om Rusland. Zelfs is er regelmatig sprake van onverantwoorde berichtgeving in de zin dat er slecht of geen feitenonderzoek wordt gedaan of dat er onwaarheden geuit worden.

In Nederland zijn we zo vooringenomen dat we een soort van onbewuste propaganda voeren. Andersdenkenden en anderssprekenden worden niet getolereerd. Met betrekking tot Rusland zijn de Nederlandse pro- en contrakampen even onverdraagzaam en ongenuanceerd. Het contrakamp is alleen veel groter en beheerst de media volledig. Als je iets positiefs over Rusland zegt, dan wordt je meteen weggezet als een useful idiot of een Putinversteher.

Wat zijn jouw eigen ervaringen met de Nederlandse pers?

Meer negatief dan positief. Op de publieke radio en televisie zit men niet te wachten op een genuanceerd verhaal dat elementen van begrip voor Rusland en kritiek op Nederland bevat. Ik heb meegemaakt dat ik werd afgekapt in interviews en dat een interview van 45 minuten werd gereduceerd tot 3 minuten met een volledig andere strekking dan de strekking van mijn oorspronkelijke verhaal. Ik ben ook eens na afloop van een live- interview op tv gebeld door de redactie van het actualiteitenprogramma met de opmerking dat ze toch wat andere uitspraken van mij hadden verwacht.

Volgens de Amerikaanse persvrijheidswaakhond Freedom House heeft de Russische bevolking maar beperkt toegang tot kritische, onafhankelijke media.

Rusland telt 90 miljoen internetgebruikers en via het internet hebben zij toegang tot alle informatie die wij in het Westen ook kunnen krijgen. Er zijn geen beperkingen zoals in China. Het probleem is alleen dat de grote meerderheid van de bevolking zijn nieuws krijgt via de televisie, die door de overheid gedomineerd wordt en vooral propaganda uitzendt.

In hoeverre is het in Rusland mogelijk openlijk van mening te verschillen over gevoelige thema’s als De Krim, Oekraïne en Syrië?

Ik lees, hoor en zie dingen waarvan ik regelmatig denk: “Dat is moedig, dom, of lomp” maar het is in ieder geval tegendraads. Omdat het niet mijn werk is om dit soort dingen bij te houden kan ik de voorbeelden niet uit de hoge hoed toveren, maar er zijn er genoeg.

Zijn er dingen die je absoluut niet mag zeggen in Rusland?

Daar is geen algemene uitspraak over te doen. Het is de willekeur die regeert. Het gaat goed zolang het goed gaat, maar als het verkeerd gaat dan zijn de consequenties niet te overzien en heb je geen enkele garantie op je burgerrechten. De willekeur schept veel meer angst dan als het voorspelbaar zou zijn. Het judiciële apparaat is volledig corrupt, onkundig en idioot.

Er zijn al heel wat journalisten vermoord die onderzoek deden naar corruptie en de georganiseerde misdaad.

Je moet inderdaad niet op de tenen gaan staan van personen met grote financiële belangen.

En ook moet je dus uitkijken dat je je niet schuldig maakt aan het bespreekbaar maken van ‘niet-traditionele seksuele relaties’?

Het leidt niet tot zulke zware vervolgingen als met vermeende ‘extremistische uitingen’ het geval is, maar de norm is dat je LHBTI-onderwerpen niet publiekelijk bespreekt.

Er zijn beperkende maatregelen opgelegd aan buitenlandse NGO’s en eigenaren van mediabedrijven. Maken de Russen zich terecht zorgen over activiteiten van buitenlandse mogendheden om via NGO’s en mediabedrijven aan te sturen op regime change?

Natuurlijk zit er een kern van waarheid in. De Amerikanen hebben sinds de vroege jaren negentig op allerlei manieren getracht Rusland te beïnvloeden. Daarom hebben de Russen USAID het land uitgezet. Moet je je voorstellen dat de Russen RUS-AID zouden opzetten in de VS, met honderden miljoenen aan hulp voor de Amerikaanse armen, analfabeten en andere groepen. Dat zouden de Amerikanen nooit accepteren.

Maar ook hier schieten de Russen weer door. Als Lighthouse sponsoren wij een school voor kinderen van vluchtelingen zonder verblijfsvergunning. Die kunnen door de foreign agents wetgeving nu geen buitenlandse steun meer ontvangen.

Hoe zie jij het geweld tegen journalisten? Uit de cijfers blijkt dat, in tegenstelling tot wat in het Westen algemeen wordt gedacht, het aantal moorden op journalisten sterk is afgenomen. Onder Boris Jeltsin werd dubbel zoveel gemoord.

Dat komt doordat in de jaren 90 de staat niet oppermachtig was. In de jaren 90 werd het land verscheurd door elkaar bestrijdende kampen, waaronder de oligarchen, de grote maffiosi, het leger, de en het ministerie van binnenlandse zaken. Nu is het één grote FSB-corporatie.

Maar sowieso blijft het een gevaarlijk land waar je nooit een garantie op burgerrechten en rechtsbescherming hebt. Wettelijk gezien is het meestal allemaal wel goed geregeld, maar je hebt nooit de garantie dat naar de letter van de wet gehandeld wordt.

Het allerbelangrijkste is dat er zoveel dimensies aan Rusland zijn. Er is veel fout hier in Rusland maar meestal niet zoals wij in het Westen denken en tegelijkertijd is er ook veel goeds dat wij in het Westen niet zien en meestal ook niet willen zien.