Nadert oorlog in Jemen zijn einde?

Er gloort hoop aan de verre horizon voor Jemen dat sinds jaren verscheurd wordt door een rampzalige oorlog.

Een oorlog die in eerste instantie nog overzichtelijk leek. Houthi-rebellen waarvan werd beweerd dat ze door Iran werden gesteund vochten tegen troepen van de Jemenitische president Mansour Hadi die in ballingschap verbleef in Saoedie-Arabië. Maart 2015 begon een militaire door Saoedie-Arabië geformeerde alliantie daarom posities van de Houthis te bombarderen om de terugkeer van de legitieme regering van president Hadi mogelijk te maken.

Situatie eind september 2018. in groen het gebied onder controle van de Houthi’s, in rood de Arabische coalitie en de regering van Hadi, wit Al Qaida en co., in geel de zuidelijke separatisten. Het eiland Socotra is hier geel gekleurd, maar effectief bezet door de Emirati’s.

Het was een vuile oorlog die lange tijd onder de radar bleef maar in Jemen voltrok zich een humanitaire catastrofe. Zelfs naar Midden-Oosterse begrippen waar men toch wel wat gewend is.

Oorlogsslachtoffers

In ieder conflict wordt er gegoocheld met statistieken wat deel uitmaakt van de psychologische oorlogsvoering. De Syrische president al-Assad die men weg wilde werken werden in een mum van tijd 500.000 doden in de schoenen geschoven. In Jemen echter bedraagt het aantal slachtoffers volgens de Verenigde Naties na jaren oorlog nog steeds 10.000.

Een getal dat aan alle kanten rammelt volgens het ‘Armed Conflict Location and Event Data’-project van de Universiteit van Sussex. Uit hun onderzoek zou blijken dat het werkelijke aantal oorlogsslachtoffers in Jemen minstens vijf maal hoger ligt. En zelfs dit cijfer camoufleert dat de meeste Jemenieten sterven als gevolg van honger en ziektes waaronder cholera. Vorig jaar bijvoorbeeld stierven er in Jemen 50.000 kinderen door ondervoeding en gebrek aan medische verzorging.

Khashoggi

Het was de moord op de Saoedische journalist Khashoggi die uiteindelijk de oorlog in Jemen weer onder de aandacht bracht. Dat de Saoediërs een dissidente journalist waarschijnlijk in stukken hebben gezaagd ging zelfs senatoren in Washington een beetje te ver. Een commissie van zowel Republikeinse als Democratische senatoren wil momenteel Saoedie-Arabië straffen voor ondermeer de oorlog in Jemen. Steeds meer westerse regeringen worden onder druk gezet om de wapenleveranties aan Saoedie-Arabië op te schorten.

Wapenstilstand

De oorlog in Jemen concentreert zich sinds maanden op de havenstad Hodeidah. Saoedie-Arabië riep hier echter onlangs een wapenstilstand uit voor twee weken. Een aankondiging die door de Houthi-rebellen werd verwelkomd en de hoop is thans dat dit een eerste stap zal zijn naar een politieke oplossing voor het Jemenitische conflict. Martin Griffiths, die de speciale gezant van de Verenigde Naties voor Jemen is, bereidt momenteel vredesbesprekingen voor die in Zweden moeten plaatsvinden.

De laatste keer dat de strijdende partijen in Jemen met elkaar aan de onderhandelingstafel zaten was in 2016 in Koeweit. Besprekingen die hopeloos mislukten omdat er internationaal gezien geen draagvlak voor was.

Alternatieve straf

Dit keer lijken de voortekenen echter gunstiger. Veel westerse regeringsleiders zitten met de Khashoggi-affaire in hun maag omdat ze gewoon willen doorgaan met zakendoen met Saoedie-Arabië. In Jemen zagen ze echter een mooie afleidingsmanoeuvre. Aandringen op het beëindigen van de oorlog in Jemen wordt gezien als een soort van alternatieve straf voor de zagende Saoediërs. Internationaal staat het licht dus op groen om het Jemenitische conflict vreedzaam te beëindigen.

Drie verschillende oorlogen

Probleem is echter dat de oorlog in Jemen uit verschillende lagen en niveaus bestaat. In Jemen woeden namelijk drie verschillende oorlogen en wel op internationaal, regionaal en lokaal niveau. Op internationaal niveau is er de oorlog tegen al-Qaida die reeds begon voor de aanslagen van 9 september 2001 in New York. Op 12 oktober 2000 werd in de Jemenitische havenstad Aden de USS Cole door al-Qaida aangevallen met 17 dode Amerikaanse mariniers als resultaat. De Verenigde Staten begonnen toen al-Qaida in Jemen te bestrijden en kregen hierbij de hulp van toenmalig Jemenitisch president Saleh. Probleem was echter dat deze Saleh – inmiddels door de Houthi-rebellen gedood vanwege verraad – er tegelijk geen probleem mee had om al-Qaida te gebruiken tegen de afscheidingsbeweging in het zuiden van zijn land. Deze oorlog tegen al-Qaida duurt voort tot op heden en werd zelfs geïntensiveerd doordat Washington onbemande drones ging inzetten.

Regionale grootmachten

De tweede oorlog in Jemen betreft de strijd van Saoedie-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten tegen de vermeende Iraanse expansie in Jemen. Er waren nooit werkelijk bewijzen geweest dat Iran de Jemenitische Houthis steunde maar deze Saoedische beschuldiging bleek een ‘self-fulfilling prophecy’ te worden. Anno 2018 bewapent Iran inderdaad de Houthis om een Saoedische overwinning in Jemen te voorkomen. Het is deze tweede – regionale – oorlog waarover we voortdurend horen in de media.

Stammen, bendes, rivaliserende facties

De Houthis vormen echter slechts één partij in een derde conflict dat zich binnen Jemen zelf afspeelt. Bewapende stammen, criminele bendes, corrupte politici en een nationaal leger dat in twee verschillende onderling rivaliserende delen is uit elkaar gevallen vormen de andere ingrediënten voor wat in principe een burgeroorlog is. Het is een gefaseerde oorlog die reeds in 1990 begon toen de huidige republiek Jemen ontstond en die nooit werkelijk gestopt is.

Noord- en Zuid-Jemen voor 1990

Al Qaida afgekocht

De oorlog in Jemen wordt bovendien gecompliceerd door een aantal bijkomende factoren. De door Saoedie-Arabië geleide militaire alliantie in Jemen heeft altijd beweerd dat ze in dit land tevens tegen al-Qaida streed. Er deden succesverhalen de ronde over steden en regio’s in Jemen die door deze alliantie op al-Qaida waren terugveroverd. Onlangs bleek echter uit een onderzoek van ‘The Associated Press’ dat de realiteit bepaald anders was. De Saoedische militaire coalitie bleek al-Qaida namelijk grote sommen geld te hebben betaald om bepaalde regio’s te verlaten. In een aantal gevallen mochten ze zelfs met wapens én buit vertrekken. De coalitie bleek bovendien honderden al-Qaida-leden geronseld te hebben om tegen betaling als huurlingen in Jemen te vechten.

Zuidelijke afscheidingsbeweging

En dan is er nog de zuidelijke afscheidingsbeweging in Jemen die de ‘Southern Transitional Council’ (STC) heeft opgericht die reeds functioneert als de regering van een onafhankelijke staat. Deze STC wordt trouwens gesteund door de Verenigde Arabische Emiraten en naar sommigen speculeren potentieel ook door Rusland. Het feit dat deze STC uitdrukkelijk niet is uitgenodigd in Zweden vermindert aanmerkelijk de kansen voor het welslagen van de vredesbesprekingen in dat land.