MH17 – Verklaringen over straaljagers onder de loep

Eerder dit jaar publiceerde Novini een interview met rebellencommandant Oleg Michailovich Sotnikov ‘SOM’. In het interview vertelt Sotnikov over een straaljager die hem en zijn manschappen heeft gebombardeerd op de dag van de MH17-ramp. Hoewel men altijd een slag om de arm moet houden bij beweringen van militairen, was het interview destijds vooral interessant voor Novini omdat Sotnikov stelde verkeerd te zijn geciteerd. Het vergelijken van de woorden van Sotnikov met vier andere getuigen geeft echter de indruk dat Sotnikov zeer waarschijnlijk de waarheid sprak.

Sotnikov’s woorden zullen in dit artikel worden vergeleken met een aantal andere getuigen van straaljagers nabij de plaats waar Sotnikov heeft gevochten op de dag dat MH17 werd neergeschoten. Verderop in dit artikel werpen een kritische blik op deze getuigenissen maar ook op de redenaties die veelal gebruikt worden om deze te ontkrachten.

Wat zich die wrede dag ook mag hebben afgespeeld, de eventuele aanwezigheid van straaljagers als zodanig  betekent niet per se dat MH17 door deze is neergeschoten en niet door een Buk-raket.

De Sovjet-Unie is inmiddels al bijna drie decennia geleden uiteengevallen. Maar aan haar bestaan herinneren nog tot de dag van vandaag een groot aantal standbeelden en plakkaten. Lenin waakt nog altijd over veel pleinen in de voormalige Sovjet-Unie. Betonnen opschriften op gebouwen wijzen onwetende passanten op de heldendaden van de voormalig bewoners van de huizen. En her en der vindt men zelfs nog een kolchoz waarvan veel westerse mensen dachten dat die term voortaan voorzichtig in geschiedenisboeken was opgesloten.

“Eer aan de Sovjet-Infanterie”, de monumenten die herinneren aan de slag om Saoer Mogila tijdens de Tweede Wereldoorlog werden zelf het decor voor een nieuwe slag om de strategische hoogte in 2014 (foto: Stefan Beck).

Maar dit zijn niet de enige monumenten van een inmiddels vergaan rijk: ook plaatsnamen zijn de stille getuigen van vergane tijden. Hoewel veel niet-Russisch-sprekenden zich eerder zullen verwonderen over de moeite die ze hebben dorpsnamen uit te spreken, herkennen de Russisch-sprekenden in steden als Shachtjorsk en Dzerzjinsk, het woord ‘Mijnwerker’ en de naam van de oprichter van de KGB, Dzerzjinskij. Ook nabij de plaats waar volgens het JIT de Buk zou hebben gestaan die MH17 heeft neergeschoten, liggen de plaatsen Krasnij Oktyabr en PervoMasijske: Rode Oktober en Een Mei.

Commandant Sotnikov

Commandant Sotnikov vocht op het moment van het neerschieten van MH17 vlakbij deze dorpjes, op het hoogste punt van heel het Donbass-gebied: Saoer Mogila. Een strategisch gelegen hoogte waar hard om werd gevochten in die tijd. Tussen de standbeelden die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog en de slag die hier toen werd gevochten, gingen opnieuw partijen met elkaar de strijd aan. De heuvel werd daarom ook veelvuldig gebombardeerd, niet alleen door artillerie, maar ook door vliegtuigen. De gevechten rond juli 2014 leidden ertoe dat mensen hun huizen in dit gebied moesten verlaten, maar lang niet allemaal: velen zijn gebleven ofschoon er dagelijks doden vielen slechts een paar kilometers van hun huis.

De dag dat MH17 werd neergeschoten was geen uitzondering. Ook op die dag werd gevochten op de strategische hoogte van Saoer Mogila. Ook Commandant Sotnikov verklaarde aan Novini en Nieuwsuur die dag op de hoogte te zijn gestationeerd. Het was normaal dat toestellen van de Oekraïense luchtmacht hen in die tijd bombardeerden en volgens Sotnikov was die dag geen uitzondering. Tegen Novini vertelde hij het volgende:

Stefan: En heeft u ook, op de dag dat de Boeing werd neergeschoten, vliegtuigen gezien in de lucht?

SOM: Ja, dat heb ik je al gezegd. (In een voorinterview – SB). [Normaliter als] er vliegtuigen vlogen werden wij altijd tweemaal gebombardeerd. Hij kwam uit het westen, bombardeerde. (Verder vliegen kon hij niet vanwege de grens met Rusland, SB) En draaide direct om. Keerde terug en bombardeerde ons een tweede keer en vloog naar het westen, in de richting van Kiev of waar ze dan ook naar toe vlogen.

SOM: Maar op die dag, bombardeerde hij één keer, draaide om en vloog in de richting van Snezhnoe. (Naar het Noorden – SB) Hij begon omhoog te gaan. Hij ging omhoog. Als hij ons bombardeerde vanaf een hoogte van drie à vijf kilometer… Moeilijk te zeggen met het blote oog, maar plus minus. En toen, na ons, ging hij direct omhoog. En ging weg in de richting van Snezhnoe.

De verklaring is interessant, maar zijn getuigenis op zich mag niet zomaar worden geloofd. Zo kan een reeks gebeurtenissen moeilijk aan slechts één getuigenis worden opgehangen. Maar ook het feit dat SOM bij de separatisten heeft gevochten versterkt de betrouwbaarheid van zijn getuigenis niet. Militairen zijn veelal gedwongen te zwijgen over hun missies of andere zaken daaromheen. Ook leugens kunnen absoluut niet worden uitgesloten bij verklaringen van soldaten en commandanten indien zij hiertoe zijn opgedragen. Wat Sotnikovs getuigenis interessant maakt, is dat de verklaring niet op zich staat.

Andere getuigenissen

Lang voordat Novini ooit met Sotnikov sprak, begaf Pavel Kanygin, verslaggever voor de Russische oppositiekrant Novaja Gazeta, zich eveneens in de Donbass om daar onderzoek te doen naar de toedracht van de MH17-ramp. De verslaggeving van Kanygin geldt als bijzonder interessant, omdat hij in zijn onderzoekswerk plaats heeft gemaakt voor een breed scala aan getuigenissen. Het gaat hier om zowel getuigenissen die in overeenstemming zijn met de officiële mantra over de BUK als verklaringen die niet tot de JIT-canon behoren. Kortom, onderzoek waarin met een open blik wordt gekeken naar alle informatie.

Een van de verklaringen die Kanygin vastlegde was van ene Natalja die in het dorp Pervojemaske woont. Het gesprek wordt hieronder weergegeven. De vertaling is van Novini.

Natalja: We keken naar vliegtuigen. We hoorden een harde knal. Heel hard. Toen letterlijk snel daarna begrepen wij dat het het vliegtuig was. (De MH17) Het probleem was dat het over ons was gevlogen… Soeshki’s (bijnaam voor Soechois) vlogen die dag. Ze lanceerden meer salvo’s.

Kanygin: Hoe hoog vlogen ze?

Natalja: Niet elke hoog. (Letterlijk de fout in de Engelse tekst vertaald, waarschijnlijk wordt met ‘elk’ ‘erg’ bedoeld. Het doet vermoeden dat какой (welke) is vertaald met такой, we zagen ze, we hoorden ze.

Ook Novini wist in hetzelfde gebied een interessante getuigenis te noteren. Ditmaal van een man in een ander dorp, Kransij Oktjabr, eveneens nabij de JIT-lanceerplaats.

Novini: Wat zag u op die dag dat de Boeing werd neergeschoten?

Man 1: Ik hoorde een ontploffing en zag twee vliegtuigen. Dat is alles. Twee vliegtuigen en kwamen uit… Ze draaiden en gingen naar… Hoe heet het ook al weer?… Euh..Grote rookpluim…

Man 2: Grabovo?

Man 1: Grabovo! Naar Grabovo. Oekraïense vliegtuigen gingen naar Grabovo. (Grabovo ligt ten Noord-Oosten van de Kransij Oktyabr)

Novini: Op welke hoogte?

Man 1: Oi… Een grote hoogte.

Novini: Ze waren erg klein? Erg hoog?

Man 1: Ja, ja.

Bij het controleren van uitspraken van een vrouw die eerder door de BBC was getoond in één van hun documentaires bleek zij ook te hebben gesproken over iets dat zij omschrijft als een straaljager. De vrouw uit Kransij Oktjabr verklaarde aan Novini het volgende:

Novini: Waren er ook andere dingen die u heeft waargenomen op die dat? Nee?

Kovalenko: (U-uh: nee)

Novini: Heeft u vliegtuigen gezien die vlogen?

Kovalenko: Nou ja, militaire vliegtuigen hebben we gezien.

Novini: Ook op die dag?

Kovalenko: Nou, ja.

Novini: Waar kwamen ze vandaag en in welke richting?

Kovalenko: Ze kwamen naar ons… Wij stonden hier en schonken er zelfs geen aandacht aan. Het ding is, op die dag was het bewolkt. We hoorden ze brommen. Daarom… waarom…

De laatste verklaring die wij hier noemen is eveneens van Kalygin van opositiekrant Novaja Gazeta. Wederom gaat het hier om een interview dat is opgenomen in Pervojemaske. Dit keert interview Kanygin ene Marina. Hieronder haar woorden, vertaald vanuit het origineel door Novini:

Kanygin: Marina, vertel alsjeblieft, wat is er gebeurd voor de ramp?

Marina: Voor dat dat gebeurde, op die dag waren er vier mensen: tante Nina, tante Loeba en mijn vriend en peetmoeder Loeda. We zaten op een bankje en praatten. Er vloog een drone. En toen gingen we allemaal onze eigen weg. (…) Toen toen kwam tante Nina hier naartoe rennen en begint ons te roepen en had haar gezicht afgedekt met een zakdoek. Daar, zo dat het zichtbaar was… Langs onze straat zo dat het zichtbaar was… Er vlogen… Alsof het vuurwerk was, als raketten, maar ze waren wit. Een heleboel. Ze vlogen van elkaar af en ze bleven in de lucht hangen. Ze beleven in de lucht hangen en zij (tante Nina) dacht dat het fosforbommen waren. Hiervoor hadden ze ons bang gemaakt, dat ze (waarschijnlijk: fosforbommen) in Makejevka waren, en dat er later brandwonden zouden komen. Tante Nina schreeuwde: “Fosforbommen!” En Sergej kwam (haar buurman die in de militie zat, dat het haar man is zoals Interpreter schrijft lijkt niet te kloppen omdat Kanygin op 2:51 zegt dat het haar buur is) en zei: “Tante Nina, dat kan niet, dat is alleen verdediging”

Kanygin: Thermische?

Marina: Ja. En de lucht was witachtig, als mist. En daarvandaan, daar is Saoer Mogila. Het was constant onder controle van verschillende zijdes, eerst had onze DNR het onder controle, toen de Oekraïense strijdkrachten. Zo was het toen. Daar werden zelfs de doden niet geborgen. Het was daar vreselijk. En daar vandaan zo’n… vuur. De lucht was rood. Je weet wel het brandde. Het was rood, donkerrood, vuur en zwarte rook. Daarvandaan. (…)

Verschillende verklaringen

Hierboven worden vijf verschillende verklaringen gedaan, afkomstig van mensen in hetzelfde gebied, over het waarnemen van straaljagers op de dag waarop MH17 is neergeschoten. Een aantal opmerkingen zijn hier op hun plaats.

Allereerst moet worden opgemerkt dat twee getuigenissen vrij algemeen zijn; er worden geen tot weinig details gegeven behalve dat er één of zelfs twee vliegtuigen waren. Een van de getuigen heeft het toestel alleen maar gehoord. Dergelijke getuigenissen zijn op hun beurt natuurlijk interessant maar goed vergelijken wordt moeilijk. Ook is het niet duidelijk wanneer de mensen precies de toestellen zouden hebben zien vliegen. Een paar minuten of een paar uur verschil maakt immers veel uit.

Ook is Novini bekend met getuigen die toestellen hebben zien cirkelen tussen Torez, Snezjnoe, en Saoer Mogila, Een van deze getuigen geeft echter aan dat hij een toestel zag cirkelen geruime tijd voor de ramp (ongeveer een uur). Daardoor bestaat ook de mogelijkheid dat de (minder gedetailleerde) waarnemingen van de getuigen in Krasnij Oktjabr in principe een toestel op een eerder tijdstip hebben waargenomen. Of hetzelfde toestel meerdere keren hebben gezien.

Overlap

Maar dat alles is anders bij de verklaring van Sotnikov en de twee dames die Kalygin heeft geïnterviewd in Pervomaijske. Deze getuigen omschrijven namelijk alle drie, los van elkaar zo lijkt het, eenzelfde gebeurtenis. Allen beweren een toestel te hebben zien bombarderen. Niet alleen dat, ze brengen het toestel ook in verband met de MH17. Dit suggereert dat ze het moment van bombarderen nabij het moment van neerschieten plaatsen. Wel moet genoemd dat de richting waarvandaan het toestel begon te bombarderen lijkt te verschillen. Het getuigenis van een van de twee vrouwen lijkt erop te duiden dat het toestel over Pervomaijskje vloog toen het begon te bombarderen (grofweg zuidelijk van Saoer Mogila) terwijl Sotnikov zegt dat het toestel uit het westen kwam.

Het is verder interessant op te merken dat het gebruik van flares, dat door één van de vrouwen wordt beschreven, een gebruikelijke procedure is voor grondaanvalstoestellen vlak voor en/of vlak na een bombardement. Aangezien een dergelijk toestel op moment van bombarderen haar laagste hoogte bereikt is zij juist op dat moment het meest kwetsbaar voor manpads. Vandaar het lanceren van flares.

Kortom, Sotnikovs getuigenis kan waar zijn, maar ook bedacht, hij kan zich hebben vergist in de dag. Hoe het ook zij, hij is in ieder geval niet de enige die liegt, zich vergist of misschien toch de waarheid spreekt.

Diversiteit in verklaringen rondom de rampplek

De bovengenoemde getuigenverklaringen zijn bij lange na niet compleet. Er zijn veel meer verklaringen van mensen die straaljagers hebben gezien. Het gaat hier vooral om mensen die verbleven om en nabij de rampplek, relatief ver weg van het Saoer Mogila-gebied. In de bijlage (pdf) is een, waarschijnlijk verre van complete, lijst met interviews neergezet met dergelijke getuigenissen voor de geïnteresseerde.