MH17 – Op jacht naar de onzichtbare BUK

De aanwezigheid van een BUK is één van de belangrijkste pilaren van de theorie van het Joint Investigation Team over hoe de MH17 is neergeschoten. Er lijkt een groot probleem te zijn met de aanwezigheid van deze BUK: Over op zijn minst één video bestaat grote twijfel of die niet bewerkt is en lokale bewoners geloven maar zelden dat er een BUK is geweest; niemand lijkt het ding namelijk gezien te hebben. Novini ging op jacht naar de mensen die wel een BUK zouden kunnen hebben gezien.

“Ga zitten jongen”, zei een man mij ergens op de route die de BUK op de dag van de ramp zou hebben afgelegd. “99% van de mensen hier heeft geen BUK gezien.” Het is kenmerkend voor de houding van veel mensen in de Volksrepubliek Donetsk (DNR), een niet erkend land dat officieel op het territorium ligt van Oekraïne. De video’s en foto’s van de BUK die in Nederland alom bekend zijn overtuigen mensen in de DNR niet, hun reactie is veelal hetzelfde: ‘Hoe kan een BUK aanwezig zijn geweest terwijl niemand dat ding hier heeft gezien?’ Recentelijk is er een nieuwe foto opgedoken van de BUK. Het Openbaar Ministerie publiceerde op haar website de bovenstaande foto. Al snel werd de plaats van de foto bepaald door Bellingcat: de foto zou zijn gemaakt in Donetsk op Prospect Ilycha. Vlak bij de schoonheid Salon Kurazh. Novini ging er naartoe in de hoop meer te weten te komen.

Een man buiten op straat zegt wel tanks te hebben gezien, maar daar blijft het bij. Hetgeen wat op de bovenstaande foto staat herkent hij niet. Een vrouw die in het gebouw woont dat direct tegen de plaats aanligt waar de BUK zou moeten hebben gestaan is de tweede waarmee we spreken. Na haar bril erbij te hebben gepakt en de foto’s te hebben bekeken: “Dat is ons huis! Dat is ons huis!” “En wat is dit voor foto?”, vraagt ze terwijl ze naar de BUK wijst. “Heeft u zoiets gezien? Het zou hier moeten zijn geparkeerd”, vertel ik erbij. “Niet gezien, ofschoon ik zomers altijd op het bankje zat.” “Behalve tanks”, vertelt ze erbij, “hebben we helemaal niets gehad in 2014.” Wel vertelt ze dat ze op Oekraïense TV heeft gezien dat er BUKs waren in Krasnoarmeiisk en Kramatorsk. Geen BUK gezien dus.

Volgende vrouw, was er niet in 2014. De vrouw daarna wil mij niet te woord staan. De Daaropvolgende vrouw bekijkt de foto wel. “Heeft u iets dergelijks gezien?” vraag ik. “Nee. Wat zou ik moeten zien?” vraagt ze mij. Ze vertelt er later ook bij dat ze niet goed ter been is en veelal thuis was. Bij de volgende deur waar ik aanklop doen een man en zijn vrouw open. Nadat ik heb uitgelegd dat ik onderzoek doe naar de MH17, zegt hij: “U moet naar Grabovo, daar is de Boeing neergestort. Wij hebben het alleen op de TV gehoord.” Ook zij blijken de BUK niet te hebben gezien.

Een gezin komt toevallig de trap op terwijl ik aanstalten maak om weg te gaan. Het gezin blijkt aanwezig te zijn geweest op die dag. De man is afstandelijk, blijkt erg geïnteresseerd in wat ik denk over het onderzoek. Maar uiteindelijk is hij heel stellig: hij wil niet antwoorden. Ik zal u de rest besparen. Zowel in de andere huizen als in de schoonheidssalon zijn geen mensen te vinden die iets hebben gezien als wat er op de foto staat.

Een man die vroeger als politieagent heeft gewerkt zou mij later vertellen hoe de Oekraïense/Russische politie te werk gaat als er iets gebeurd is. Allereerst benaderen ze de oudere vrouwen. ‘Die zitten veelal toch thuis en houden alles in de gaten’, vertelde hij erbij. Ook op deze plaats lijkt dat het geval te zijn. De aanwezigheid van de BUK lijkt weer wat onwaarschijnlijker geworden te zijn.

De scepsis onder de bevolking

Men moet weten dat op het moment dat de MH17 uit de lucht werd geschoten er door de hele DNR controleposten waren opgesteld. Stelling die bedoeld waren om het verkeer af te remmen en vervolgens te controleren. Het verkeer moest vaak kronkelend door zo’n controlepost heen. Geen gemakkelijke opgave om daarlangs te gaan met een vrachtwagen-BUK combinatie van bijna 60 ton. ‘Niet onmogelijk’, vertelde een plaatselijke vrachtwagenchauffeur mij, ‘maar niet makkelijk’.

Dit is één van de redenen waarom bewoners met veel scepsis kijken naar de aanwezigheid van een BUK. Iedereen lichtte elkaar in als er weer een groot voertuig aankwam. En dan zal die BUK, met ondersteunende voertuigen, zo maar stilletjes voorbij zijn gereden? Een man die in die tijd in de militie heeft gezeten bij een blokpost kwam ik tijdens mijn zoektochten tegen. Hij was die dag niet op de blokpost, maar hij geloofde niets van de BUK. Tijdens ons gesprek pakt hij een telefoon en belt direct een collega-soldaat op die die dag wel dienstdeed: “Die dag toen ze de Boeing uit de lucht schoten, heb je die dag een BUK gezien?”, vroeg hij nadat hij de situatie uit had gelegd. ‘Nee’, kregen we terug.

‘Ik heb een BUK gezien’

Het zal niet verbazen de aanwezigheid van een BUK op zijn zachtst gezegd veel vragentekens oproept. Toen een vriendin van een kennis vertelde over een vriendin van haar die zeker wist dat ze een BUK had gezien was er eigenlijk een groot stuk wantrouwen. Ondanks de scepsis zijn we wel gegaan, op bezoek bij weer een anonieme getuige, laten we haar Anastasia noemen, die op 17 juli 2014 ergens langs de route werkte in de regio Zugres-Torez.

“Wat heb je al verteld over het interview?” vroeg ik de vriendin van mijn kennis toen we bij haar vriendin aankwamen. “Dat Anastasia een BUK heeft gezien, en dat jij graag met haar wilt praten omdat je onderzoek doet naar de MH17.”

Duidelijk. Als ik het goed begrijp heb je een BUK gezien, wanneer was dat?

Op 17 juli, op de dag dat de Boeing werd neergeschoten.

Hoe wist je dat het een BUK was?

Er was een jongen in de winkel en die zei: ‘Kijk, daar reed een BUK.’

Weet je nog hoe laat het was?

Nee, wel dat het ergens overdag (12:00-18:00 uur) was. Waarschijnlijk om 14:00 uur.

Dus je zag de BUK zelfstandig naar Snezjnoje rijden?

Nee, niet zelfstandig. Hij werd vervoerd op een vrachtwagen.

Heb je ook sirenes gehoord?

Nee, geen sirenes gehoord.

Heb je ook andere voertuigen gezien?

Nee, niet dat ik mij herinner.

Mag ik je een paar foto’s laten zien?

Ja, dat kan.

Vervolgens bekeek Anastasia een aantal foto’s van militaire voertuigen. Voor de fijnproevers, het ging hier om onder andere een TOS-1A een modern vlammenwerpersysteem (zie onder), BM21-grad, verschillende luchtdoelsystemen (TOR, Strella-10, Tunguska, BUK-TEL, BUK-TELAR, S300, S300VM, SA-3, Pantsir) een aantal RADAR-systemen, een Uragan en een Totsjka.

Подразделение РХБ защиты #ВВО начало приемку на заводе-изготовителе тяжелых огнеметных систем ТОС-1А «Солнцепек» https://t.co/w7jhnihJBF pic.twitter.com/rDKG0NUolB

— Минобороны России (@mod_russia) 14 november 2017

De reeks begon bij de TOS-1A, het was direct raak: ‘Die heb ik gezien’, was het antwoord. ‘Dat was de BUK?’, vroeg ik. ‘Ja’, was het antwoord. Vervolgens ging ik door met de andere foto’s. Alles was anders dan wat gezien was. Toen de foto’s van de BUK-TEL en BUK-TELAR voorbijkwamen heb ik met een strak gezicht nog een tweede keer gevraagd of ze dit niet had gezien. ‘De raketten herinner ik mij niet. Maar het onderstel zou kunnen.’ Na nog een keer vragen was het antwoord: ‘Het zou goed kunnen’. Het lijkt op zich opmerkelijk: de TOS-1A zou erop wijzen dat Rusland de rebellen dit voertuig hadden aangeleverd. Toch kon ik mij ook geen gevallen herinneren dat zulke voertuigen waren gezien in de DNR. Ik laat daarom nog de foto’s zien die in de DNR zijn gemaakt van de BUK. Bij de eerste foto zegt ze:

Ja, dit heb ik gezien. Ik herinner mij het camouflagenet.

Alle andere foto’s en video’s die gemaakt zouden zijn van de BUK met trailer in Donbass leveren eveneens een positieve identificatie op.

Foto’s gebruikt ter identificatie om de aanwezigheid van de BUK vast te stellen. De bovenste foto gebruikt in de eerste reeks foto’s. De onderste foto ook laten zien, het betreft een foto die in de DNR zou zijn gemaakt.

Waar reed de BUK heen?

Naar Snezjnoje. Hij heeft drie dagen bij het stadsteken van Snezjnoje gestaan.

Weet je zeker dat het drie dagen waren?

In ieder geval een dag.

Heb je dat zelf gezien?

Nee, een jongen heeft mij dat verteld. Ik zelf zat in de winkel.

Wie heeft het gezien?

Een klant vertelde het mij.

De getuigenis van Anastasia wekt verbazing. Het is de eerste keer dat ik iemand spreek die wel een BUK heeft gezien. Het zou echter niet de laatste keer zijn. Bovenop deze getuigenis wordt de aanwezigheid van de BUK verder ondersteund door andere getuigenissen van mensen die, weliswaar niet heel pro-DNR zijn, maar zeker niet pro-Oekraïne.

Aan de hand van de bovenstaande verklaring durf ik met een met enige waarschijnlijkheid aan te nemen dat er inderdaad een BUK heeft rondgereden in de DNR. Er blijven echter nog vragen over: hoe kan het dat weinig mensen de BUK hebben gezien? Waarom zo weinig posts op sociale media?

Er blijft reden om aan de video’s en foto’s te twijfelen. De video’s zijn bijna uitsluitend van lage kwaliteit: er is vaak zelfs niet te zien hoeveel raketten er op de BUK zitten. Er is een video bekend waarvan de maker ervan in een interview vertelt dat de video op een andere datum is gemaakt. Veel video’s komen uit pro-Oekraïense bron, waaronder de Oekraïense staat zelf. Het meest markante is mogelijk wel een video die in Makeevka is gemaakt: de BUK rijdt over een weg waar een paar dagen eerder tanks met hun tracks sporen in de weg hebben achtergelaten. Twee dagen later zijn de tracksporen niet meer zichtbaar.