‘MH17-onderzoek deugt niet’

Wie heeft MH17 neergehaald? Voor de Nederlandse regering staat vast dat het Russische leger blaam treft. Maar volgens onderzoeker Max van der Werff is er alle reden tot twijfel. “Op basis van het bewijsmateriaal dat openbaar is gemaakt kan ik nog steeds geen definitieve conclusie trekken.”

De ramp met vlucht MH17 is veroorzaakt door een Buk-raket die gelanceerd werd vanuit een landbouwveld in Oost-Oekraïne dat in handen was van pro-Russische rebellen. Aldus maakte de officiële onderzoekers van het Joint Investigation Team (JIT) in 2016 bekend. De installatie waarmee de fatale Buk-raket gelanceerd was, zou vanuit Rusland naar Oekraïne zijn vervoerd. In mei van dit jaar voegde het JIT daaraan toe dat de Buk-installatie afkomstig is van de 53ste brigade van het Russische leger, maar dat nog onduidelijk is of deze zelf actief betrokken is geweest bij het neerhalen van het Maleisische passagiersvliegtuig. Aansluitend stelden Nederland en Australië de Russische Federatie aansprakelijk voor de ramp.

Weinigen lijken nog te twijfelen aan de officiële lezing van het JIT. Rusland is de grote schuldige, als we de overheid en de landelijke media moeten geloven. MH17-blogger Max van der Werff blijft echter stug volhouden dat het onderzoek van het JIT op essentiële onderdelen mank gaat. Van der Werffs naam mag dan ontbreken in de krantenkolommen en in actualiteitenprogramma’s op radio en tv; zijn bevindingen worden op waarde geschat door diverse betrokkenen die er toe doen, niet in de laatste plaats door rechercheurs van het JIT. Van der Werff is drie keer uitgebreid door ze geïnterviewd, en heeft spullen aan ze overgedragen die hij had gekregen van omwonenden van de rampplek. Van der Werff is twee keer naar Oost-Oekraïne getogen om zelf onderzoek te doen. Hij spreekt Russisch, heeft een achtergrond als bedrijfsrechercheur en heeft duizenden uren besteed aan het achterhalen van de ware toedracht van de ramp. Zijn bevindingen zijn te lezen op zijn blog Kremlintroll.

Novini publiceerde een jaar geleden een uitgebreid duo-interview met Van der Werff en een andere MH17-blogger, Marcel van der Berg, die zeker zegt te zijn van de betrokkenheid van Rusland bij de ramp. Novini heeft beide experts uitgenodigd een vervolg te geven aan hun tweegesprek, maar Van den Berg was ditmaal niet bereid zijn medewerking te verlenen.

Max, we hebben een jaar geleden uitgebreid teruggekeken op drie jaar MH17. Wat zijn voor jou de belangrijkste gebeurtenissen en ontwikkelingen van het afgelopen jaar?

Zonder enige twijfel de aansprakelijkheidsstelling van de Russische Federatie door Nederland en Australië en vervolgens de eerste echte harde ontkenning door president Vladimir Poetin. De standpunten over wat er werkelijk gebeurd is, zijn nu niet meer met elkaar te verzoenen en beide partijen kunnen niet meer terug.

Is sinds vorig jaar jouw zienswijze op de ramp veranderd? Zijn er inmiddels scenario’s die je hebt afgevinkt? Of misschien is er inmiddels een scenario dat je wilt verdedigen?

Iedereen schijnt precies te weten wat er gebeurd is. Maar op basis van wat er aan bewijsmateriaal openbaar is gemaakt, kan ik nog steeds geen definitieve conclusies trekken. Als je dat raar vindt, bestudeer dan eerst mijn artikel MH17 – 1448 Dagen voordat je een oordeel velt. In dat artikel analyseer ik alle bewijzen die het JIT heeft gepresenteerd van de eerste persconferentie van 28 september 2016 tot vandaag.

Ik sluit niet uit dat MH17 door rebellen is neergehaald met een door Rusland geleverde BUK-installatie. Maar andere scenario’s dan die van het JIT houd ik uitdrukkelijk open zo lang niet alles bekend is over de exacte toedracht en alle relevante omstandigheden. Zoals de mogelijkheid dat de rebellen MH17 hebben neergehaald met een op het Oekraïense leger buitgemaakt wapen. Of dat een oefening door een brigade van de Oekraïense luchtverdediging uit de hand is gelopen. Dat laatste is een reële mogelijkheid. Oekraïne is tot zoiets in staat. In 2001 werd tijdens een militaire oefening een Russisch chartervliegtuig boven de Zwarte Zee neergehaald. Kiev ontkende in eerste instantie verantwoordelijk te zijn.

Op de ruwe radarbeelden die Rusland in 2016 en 2017 leverde, is geen ander toestel te zien in de buurt van MH17. Is dat voor jou inmiddels reden het scenario uit te sluiten dat MH17 is neergehaald door een gevechtsvliegtuig?

Op de ruwe radarbeelden van Rusland is niet alleen geen ander vliegtuig te zien, er is ook geen raket te zien. Zeker is voor mij dat er gevechtstoestellen hebben gevlogen vlak voordat MH17 neerkwam. Er zijn gewoon te veel mensen die dat hebben gezien. Dat ze laag vlogen is wellicht de reden dat ze niet op radarbeelden te zien zijn. Ik ben geen expert en doe daar dus ook geen uitspraken over. Wel heb ik in het rampgebied gesproken met tientallen mensen die iets hebben gezien of beweren te hebben gezien. Eén van die personen is Lev Bulatov uit Petropavlovka. Lev zag gevechtstoestellen laag overvliegen. Niet één, niet twee, maar drie. Hij stond tijdens het interview dat ik met hem deed op dezelfde plek als waar de wrakstukken van de Boeing in zijn tuin vielen.

Hoe weet je of Lev Bulatov de waarheid spreekt?

Ik weet natuurlijk niet zeker of hij de waarheid spreekt, maar hij komt op mij zeer geloofwaardig over. Hij is bereid een verklaring onder ede en met leugendetector af te leggen. Maar helaas heeft het JIT hem tot op heden niet geïnterviewd.

Als Lev de waarheid spreekt en al die vele anderen die gevechtsvliegtuigen hebben gezien vlak voor of tijdens het neerhalen van MH17, dan is daarmee natuurlijk helemaal niet bewezen dat een gevechtsvliegtuig het moordwapen is, maar wel dat Kiev liegt over het feit dat de luchtmacht die dag aan de grond stond. En dan kun je je vervolgens afvragen: waarom zou Kiev liegen over het aan de grond blijven van de luchtmacht op 17 juli 2014 als gevechtstoestellen op geen enkele manier, dus ook niet indirect, bij het incident betrokken waren?

Rusland geeft Oekraïne de schuld voor het neerhalen van MH17. Heeft Rusland ooit serieuze bewijzen geleverd voor die claim, afgezien van het feit dat Oekraïne het luchtruim heeft opengehouden in een oorlogsgebied?

Rusland heeft geen enkel congruent scenario gepresenteerd over wat er is gebeurd. Het Russische informatiemanagement in de MH17-zaak is beschamend slecht. Ik heb om die reden onlangs een brief aan Dmytri Polyanskiy geschreven, de Russische afgevaardigde bij de Verenigde Naties. En antwoord van hem kreeg ik ook nog.

Minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken heeft Rusland in de VN Veiligheidsraad een gebrek aan medewerking verweten in het MH17-onderzoek. Is voor jou duidelijk wat hij daarmee precies bedoelde?

Het lijkt er op dat Blok daarmee bedoelde dat Rusland het JIT geen informatie stuurt die bevestigt dat Rusland schuldig is.

Ik heb het JIT gevraagd naar het gebrek aan medewerking van Rusland. Uit de reactie die ik kreeg, bleek onder meer dat Rusland verweten wordt dat ze niet toegeven dat Rusland een BUK-Telar heeft ingezet in het oosten van Oekraïne en dat deze MH17 heeft neergehaald.

Is dat een terecht verwijt?

Minister Sergej Lavrov van Buitenlandse Zaken stelt dat Rusland heeft gereageerd op alle rechtsbijstandsverzoeken van het JIT en de Dutch Safety Board. Hij verklaarde dat op een gezamenlijke persconferentie met minister Stef Blok in Moskou. Blok heeft dat toen niet weersproken.

Van Russische zijde is meerdere malen het bezwaar geuit dat het JIT door Rusland geleverde gegevens niet bij het onderzoek betrekt. Is dat terecht?

Ik vind van wel. JIT-onderzoeksleider Fred Westerbeke heeft in een interview laten doorschemeren dat hij het rapport van BUK-fabrikant Almaz Antey niet heeft betrokken in het onderzoek. Hij zei letterlijk: “Hun conclusie is totaal het tegenovergestelde van onze conclusie. Wij zijn het er niet mee eens. Ik ga echter niet beoordelen of hun conclusies verkeerd of juist zijn.”

Ik vond het tamelijk ontluisterend dit te lezen, want Westerbeke zegt daarin eigenlijk: De enige informatie die wij van Rusland willen is informatie waaruit hun schuld blijkt, de rest interesseert ons niet en we gaan ook niet de moeite doen gegevens te falsificeren die Rusland ontlasten.

Nederland heeft Rusland aansprakelijk gesteld voor het neerhalen van MH17. Heb je enig idee waarom Nederland niet ook Oekraïne aansprakelijk heeft gesteld? Immers: Oekraïne heeft haar luchtruim opengehouden nadat er eerder al militaire vliegtuigen waren neergehaald.

Volgens Pieter Klein van RTL Nieuws zou het kabinet tegen de nabestaanden hebben gezegd dat het aansprakelijk stellen van Oekraïne voor het opengehouden luchtruim de samenwerking met Oekraïne in het JIT zou kunnen verstoren. Dat zou dan weer de opsporing van de daders kunnen schaden. Het woord ‘chantage’ komt bij me op als ik lees dat Nederland bang is Oekraïne voor het hoofd te stoten.

Maleisië en België hebben zich niet bij de aansprakelijkheidsstelling door Nederland en Australië aangesloten. Is dat, denk je, omdat ze echt vinden dat er onvoldoende bewijs is, of speelt er iets anders?

De kersverse Maleisische minister van transport Loke Siew Fook verklaarde na de JIT-persconferentie van 28 mei 2018 dat er ‘geen onomstotelijk bewijs’ is voor Russische verantwoordelijkheid voor het neerhalen van MH17 en dat Maleisië zich om die reden niet aansluit bij de aansprakelijkstelling door Nederland en Australië.

Maar natuurlijk spelen er ook heel andere zaken. Het heeft allemaal met geopolitiek te maken. De landen die in het onderzoek naar de ramp met MH17 samen optrekken tegen Rusland, zijn dezelfden die samen optrekken in de zaak rond de vergiftiging van de Skripals. Ik noem die landen ‘het Gele Team’, naar het plaatje dat het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken verspreidde van de landen die Russische diplomaten hebben uitgewezen vanwege de vergiftiging van de Skripals. Deze 26 landen noemen zichzelf graag ‘de internationale gemeenschap’, maar feit is dat ruim 80 procent van de wereldbevolking hier geen deel van uitmaakt. 

Maleisië behoort niet tot deze groep van landen. En dus kunnen ze het zich permitteren een ander standpunt in te nemen in het MH17-onderzoek?

Zeker. Hun interpretatie van internationaal recht is ook heel anders. Wat in het gebied van het Gele Team vrijwel niemand weet is dat een Maleisische rechtbank in 2011 de voormalige Amerikaanse president George W. Bush en de voormalige Britse premier Tony Blair schuldig verklaarde aan oorlogsmisdaden en genocide begaan in Irak.

Vergeet ook niet dat Maleisië aanvankelijk niet werd toegelaten tot het officiële onderzoek. Ik kan mij zo voorstellen dat dat onverteerbaar moet zijn geweest voor de Maleisiërs. Even als Nederlanders onder elkaar: Stel je voor dat een toestel van KLM met 43 Nederlanders aan boord werd neergeschoten boven Birma en wij mochten niet in het onderzoeksteam. Hoe zou dat voelen voor ons?

Belangrijke factor en mogelijke game changer is dat de 92-jarige Mahathir bin Mohamad onlangs premier is geworden van Maleisië. Die heeft in 2015, toen hij nog in de oppositie zat, flinke kritiek geuit op het officiële onderzoek.

Het is niet voor niets dat Nederland en Australië pas op het laatste moment Maleisië hebben ingelicht dat ze Rusland aansprakelijkheid zouden gaan stellen. Maleisië wordt niet vertrouwd. Nederland een Australië verdenken Maleisië ervan te lekken naar Moskou.

Waarom heeft België zich niet aangesloten bij de aansprakelijkheidsstelling van Rusland?

RTL-Nieuws heeft die vraag voorgelegd aan het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken, maar heeft daarop geen antwoord gekregen.

De rol van België is interessant. Want waarom zit België überhaupt in het JIT? Het land verloor vier burgers. Evenveel als Duitsland. Andere landen die niet in het team zitten, Indonesië en Groot-Brittannië, verloren meer burgers, respectievelijk twaalf en tien.

Jij doet nu al vier jaar onderzoek naar de ramp van MH17. In hoeverre is het mogelijk om als burger de claims van het JIT te falsificeren? Je kunt geen toegang krijgen tot alle bewijzen die zij aanvoeren. Zoals anonieme ooggetuigen en de overblijfselen van een BUK-raket.

Falsificeren is inderdaad moeilijk als je niet de beschikking hebt over de onderliggende data. Maar dat het MH17-onderzoek niet deugt is voor mij duidelijk. De verdenking ging van meet af aan uit naar Rusland en de rebellen. Kijk alleen al naar de samenstelling van het JIT. Wel met Oekraïne daarin, en niet met Rusland. Van de vijf landen die in het JIT zijn opgenomen, behoren er vier tot het Gele Team. Tel daarbij op dat het JIT bewijsmateriaal negeert dat door Rusland wordt aangedragen en dat het geen uitspraken doet over de aansprakelijkheid van Oekraïne in verband met het niet sluiten van het luchtruim. Ook veelzeggend: alle telefoontaps die het JIT heeft gepresenteerd als bewijs voor de schuld van de rebellen en de Russen zijn afkomstig van de Oekraïense geheime dienst SBU. Geen enkele serieuze rechtbank zal waarde hechten aan bewijsmateriaal dat door deze organisatie wordt aangeleverd.

Door de SBU aan het JIT geleverde telefoontaps heb je wel kunnen falsificeren?

Direct nadat MH17 was neergeschoten gaf de Oekraïense geheime dienst SBU een audiotape vrij waarin rebellen zogenaamd toegaven MH17 te hebben neergeschoten. Vrijwel alle media ter wereld presenteerden de audio zonder voorbehoud als authentiek. Analyse van de audio toont echter duidelijk aan dat er geknoeid is met de stemmen en dat er van alles is geknipt en geplakt. Deze vervalsing heb ik november 2015 al uitgebreid behandeld in mijn artikel ‘MH17 – Lying for Justice’.

De SBU is niet alleen leverancier van vervalste tapgesprekken. Het is ook de organisatie die wordt verdacht van de schilderijenroof in het Westfries museum, ze hebben nepnieuws verspreid over een aanslag op voormalig minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders en onlangs nog hebben ze een moord in scène gezet op een journalist.

In een reactie op een uitzending van Zembla heeft het JIT verklaard dat twee voormalige topmensen van de SBU nooit betrokken zijn geweest bij het leveren van bewijs. Hoe zie jij dat? Diskwalificeert het JIT indirect daarmee de door de SBU geleverde telefoontaps?

Ik denk het wel. De twee voormalige SBU-topmensen zijn Valentyn Naleyvaichenko en Vasyl Vovk. Ze hebben in 2015 de SBU verlaten. Maar in 2014, toen MH17 werd neergehaald, stond Naleyvaichenko aan het hoofd van de SBU en was Vovk hoofd onderzoek. Ze waren daarmee verantwoordelijk voor het bewijsmateriaal dat aan het JIT geleverd werd.

Nalyvaichenko is de man die in augustus 2014 loog dat rebellen in Oost-Oekraïne geprobeerd hadden een Russisch passagierstoestel neer te halen om zo Rusland een casus belli te verschaffen. De SBU heeft die leugen van de eigen website verwijderd, maar deze is gearchiveerd en er is ook nog een video van de persconferentie.

Het is ook goed te begrijpen dat het JIT niet geassocieerd wil worden met Vovk, de voormalig MH17-hoofdonderzoeker van de SBU. Die heeft gezegd dat joden geen Oekraïners zijn en dat ze vernietigd moeten worden. Hij heeft ook gezegd dat JIT-onderzoeker Wilbert Paulissen een vriend van hem is en dat hij bij hem heeft gelogeerd. Zijn visie op de ramp is ook anders. Volgens Vovk is MH17 wellicht neergehaald met een BUK die de rebellen hadden buitgemaakt op het Oekraïense leger.

Met de nieuwe SBU-topman, Vasyl Hrytsak, zullen ze in Nederland ook niet blij zijn. Dat is degene die verantwoordelijk is voor de moord op een Russische journalist, die met varkensbloed in scène werd gezet. Toch was hij wel gewoon aanwezig bij de laatste persconferentie van het JIT. Je kunt hem zien zitten rechts van onderzoeksleider Fred Westerbeke.

Ik denk dat Nederland een grote fout heeft gemaakt door met Oekraïne in zee te gaan. Men heeft onderschat hoe corrupt en crimineel het zittende regime is. Het blijkt nu zelfs dat Kiev de Nederlandse MH17-missie heeft bespioneerd.

Het Britse onderzoekscollectief Bellingcat speelt een opmerkelijke rol in het MH17-onderzoek. Veel van hun bevindingen zijn overgenomen door het JIT. Ze hebben jou meermaals hard aangevallen. Je zou een ‘nuttige idioot’ zijn van Poetin, je bekritiseert alleen westers onderzoek en geen Kremlin-propaganda.

Je vergeet het woord truther. Er is niet echt een Nederlands equivalent, maar het komt er op neer dat een truther de officiële lezing van een gebeurtenis verwerpt en in plaats daarvan complottheorieën verspreidt. Het woord is vooral geconnoteerd aan mensen die de officiële lezing over 9/11 in twijfel trekken.

Eliot Higgins, oprichter van Bellingcat, heeft mij onlangs nog voor truther en idioot uitgemaakt. Dat was naar aanleiding van mijn correspondentie met de Russische afgevaardigde bij de Verenigde Naties. Ik vroeg Polyanskiy waarom Rusland geen satellietdata en andere gegevens levert ter ondersteuning van haar claim dat Oekraïne BUK-installaties had staan in de buurt van de rampplek.

Polyanskiy antwoordde dat Rusland dit gedaan heeft en daar nog gegevens aan zal toevoegen, maar dat het JIT deze negeert. Vervolgens verdraait Higgins de woorden van Polyanskiy compleet. Van het ‘leveren van satellietdata’ maakt Higgins: “Rusland geeft toe dat het trutherwebsites en blogs over MH17 aan het JIT overdraagt.” En hij voegt daar aan toe: “Rusland geeft toe dat het blogs met complotten aan het JIT levert als MH17-bewijs. Als ze daar gebruik van moeten maken, zijn ze echt helemaal verneukt.”

Als ik Higgins hierover ter verantwoording roep, twittert hij: “Ik deal niet met idioten als Max die denken dat MH17 een false flag was.” Dan kom ik er nog goed vanaf. “Suck my balls” is wat Higgins Russische diplomaten te verstaan geeft. Kort na het verschijnen van een artikel over deze vulgariteit verwijdert Higgins stilletjes drie tweets, maar gelukkig zijn ze online gearchiveerd.

Het grove taalgebruik van Eliot Higgins is uiteraard niet te rechtvaardigen. Maar het was een reactie op een beschuldiging van Polyanskiy. Die zei dat Bellingcat en ook JIT hun claims baseren op vervalsingen. Toen Higgins hem vroeg dit te bewijzen gaf hij niet thuis. Dat is ook niet best toch?

Niet best inderdaad.

Jij bent de route nagereden die, volgens het JIT en Bellingcat, de Volvo-dieplader met de BUK-installatie zou hebben afgelegd. Je kwam op een plek bij een brug, en je vroeg jezelf af of de dieplader er wel onderdoor paste. Blijkt daaruit, of uit andere bevindingen van jou, dat de door het JIT aangegeven route niet kan kloppen?

Toen ik in 2015 de route H21 van Donetsk naar Torez reed, had ik serieuze twijfels of de combinatie Volvo-trailer met Buk-Telar wel onder een bepaalde brug door kon.

Higgins reageerde vrijwel direct. Weer het scheldwoord truther, met de terechtwijzing dat de Buk via ‘de werkelijk overduidelijke afslag’ had kunnen rijden als hij niet onder de brug door zou passen.

Na de tweet van Higgins ben ik terug naar de plek gegaan en maakte een video, waaruit blijkt dat de ‘werkelijk overduidelijke afslag’ helemaal niet gebruikt kan worden vanwege de betonblokken die er al jaren liggen.

De issue is hier niet of de Buk wel of niet onder de brug past, want de Telar kan voor de brug van de dieplader zijn gereden, en na het passeren van de brug er weer op zijn gereden. De issue hier is dat Higgins vanuit zijn sofa iets met absolute zekerheid stelt, en dat vervolgens de weerlegging van zijn claim, door iemand die ter plekke onderzoek doet, niet leidt tot intrekking ervan.

Het is typerend voor de werkwijze van Bellingcat. En het is ook verontrustend, gezien de grote invloed van Bellingcat op journalisten die zelf helemaal geen onderzoek doen, zelfs niet naar de financiering van die club.

Bellingcat stelt dat jij nog nooit MH17-onderzoeksresultaten van het JIT en Bellingcat onderuit hebt gehaald en gecorrigeerd. Wat is daarop jouw reactie?

Dit is een typische Bellingcat-benadering. Zij maken het frame, en anderen moeten reageren. Ik stel daar nu een eigen frame tegenover: De Oekraïense inlichtingendienst SBU is de hoofdleverancier van het bewijs aan het JIT, en Bellingcat treedt daarbij op als doorgeefluik. Een artikel daarover heb ik al in de pen zitten. Dat komt nog.