MH17 – ‘JIT-getuige gemarteld door Oekraïne’

Een halfuur voordat vlucht MH17 werd neergeschoten pakte Vladislav* zijn telefoon om een kennis te waarschuwen. Hij zag twee straaljagers opstijgen die in de richting van Donetsk vlogen. Een jaar later werd Vladislav opgepakt vanwege o.a. dit telefoongesprek en werd hij veroordeeld tot een gevangenisstraf. De man zegt ook te zijn ondervraagd door het Joint Investigation Team (JIT) dat onderzoek doet naar de MH17. Het contact met de door Nederland geleide onderzoeksgroep behoedde Vladislav echter niet voor de martelingen die hij naar eigen zeggen heeft moeten doorstaan in de tijd na de ondervraging. In het onderstaande interview vertelt de man over hoe hij is opgepakt, over zijn verhoor door het JIT en wat hij op de dag dat vlucht MH17 werd neergeschoten heeft gezien.

Uit een machine trek ik een soort plastic ei, het is een verplichte aankoop voor iedereen die op bezoek gaat in het ziekenhuis. Ik kijk er wat onbegrijpend naar tot ik erachter kom dat in het ei hoesjes zitten voor om je schoenen. Onhandig trek ik de hoezen aan terwijl ik over de drempel stap. Dit ziekenhuis is de plaats waar Vladislav revalideert na zijn tijd in een Oekraïense gevangenis.

Vladislav was op het moment van het neerstorten van de MH17 honderden kilometers uit de buurt van de crashsite: Op het moment van neerstorten zat hij in Poltava, in het midden van Oekraïne. Ondanks dat hij ver weg van de ramp was, is de man waarschijnlijk verhoord voor de MH17-zaak. Zijn handelen rond deze tijd zou een zware stempel op zijn leven drukken – de man is in de gevangenis gezet, zegt daar te zijn gemarteld en ondanks dat hij nu vrij is, weet hij dat hij nooit meer naar huis kan.

In het ziekenhuis zie ik uiteindelijk een man van in de vijftig naar mij toelopen. Voorzichtig komt hij naar mij toe al steunend op een wandelstok. Het blijkt Vladislav te zijn. De man is sinds eind december in Donetsk. Daarvoor heeft hij in een cel in Lviv gezeten. Hij had het geluk dat hij op de lijst terecht is gekomen van mensen die uit Oekraïne naar de Volksrepubliek Loegansk (LNR) en Volksrepubliek Donetsk (DNR) werden geruild. Bij aankomst in de DNR werd hij, net als vele anderen, direct geplaatst in een ziekenhuis.

“Ze hebben mij gearresteerd in september 2015 op mijn werk”, vertelt Vladislav mij. “Ik was toen op mijn kantoor. Ik werkte destijds in de administratie van de regio Poltava. Ze kwamen, arresteerden mij vanwege het neerschieten van de Boeing, de MH17. Maar ik was in Poltava toen de Boeing werd neergeschoten in de provincie Donetsk. Ze kwamen mij arresteren in Poltava.”

Waarom bent u gearresteerd?

“Er is gekeken naar [afgeluisterde] telefoongesprekken: Wie belde, laten we zeggen, op die dag, vanuit Oekraïne, naar de provincies Donetsk en Loegansk. En blijkbaar kwamen ze mij tegen omdat ik hiernaartoe, naar Donetsk, belde. Ik heb gewoon met bekenden gebeld om hun te waarschuwen dat bommenwerpers naar hun toe vlogen. Vliegtuigen bombardeerden hier. En dus met de mogelijkheden die ik had probeerde ik te waarschuwen dat ze vlogen, zodat ze daar, hier, mensen zich konden verschuilen. Dus dat ze onder de levenden konden blijven. Ik belde kennissen van mij. Als gevolg hiervan hebben ze mij beschuldigd van terrorisme. En dat ik in verbinding stond met terroristen, waarschuwde dat vliegtuigen vlogen om te bombarderen. Nu ben ik hier. Ergens in de loop van anderhalve maand, heb ik mijn vriend hier gebeld, gewaarschuwd. En daarom hebben ze mij in de gevangenis gezet, terrorist genoemd en vandaar mij in de gevangenis gezet.”

Wat heeft u gezien op de dag dat de MH17 werd neergeschoten?

“In de provincie Poltava vlogen vliegtuigen vanaf Mirgorod en vanaf Poltava. Daar zijn twee vliegbasissen. Vanaf Poltava en Mirgorod vlogen ze hierheen, naar Donetsk, om te bombaderen. Nou, ik heb gezien dat… Ik heb in het Sovjet-leger gediend in de luchtdoelartillerie, daarom begrijp ik welke vliegtuigen gevechtstoestellen zijn, welke grondaanvalstoestellen zijn, welke bommenwerpers zijn. Dus ze vlogen boven het huis op een hoogte van 70 à 100 meter. Wat ik zag was dat er onder de vleugels wapens hingen, en als ze terugvlogen ze leeg waren. Dus, ze schoten alles af en kwamen daarna terug. Dus vandaar dat ik weet wat het is.”

Herinnert u zich nog welke vliegtuigen u heeft gezien?

“Su, Su”

Welke precies?

“Grondaanvalstoestellen, Su”

Su-25?

“Su-25.”

Hoeveel waren er?

“Ze vlogen in tweetallen. Over het algemeen vlogen ze met z’n tweeën.”

Dus u zag twee Su-25’s?

“Ja.”

Oekraïense Su-25, een toestel dat ontworpen is om gronddoelen aan te vallen. De effectiviteit tegen luchtdoelen is beperkt. Oekraïne beweert dat het niet heeft gevlogen op 17 juli 2014, ook niet met Su-25’s.

Heeft u, toen de vliegtuigen opstegen, ook gezien of er wapens onder zaten?

“Ik zag dat er bommen aan zaten en niet-geleide projectielen onder de vleugels zaten. En toen ze teruggingen zaten ze niet meer onder de vleugels. Dus, ze vlogen heen met wapens, maar terug zonder. Dat wil zeggen, onder de vleugels zat niets.”

Als ik het goed begrijp waren dat geen luchtdoelraketen?

“Nou, ik weet niet welke, laten we zeggen… Of er luchtdoelraketten waren, of welke gronddoel, ik weet dat niet. Ik heb alleen gezien dat er iets onder de vleugels zat maar toen ze terugkwamen zat het er niet meer aan.”

Hoe wist u dat deze vliegtuigen iets te maken hadden met de Boeing?

“Toen ze mij hebben gearresteerd hebben ze mij direct beschuldigd dat ik mee hielp met het neerschieten van de Boeing. Het was zo dat ik hiernaartoe, naar een kennis in Donetsk belde. De kennis hier belde nog iemand anders. En vanaf het moment dat ze de Boeing hebben neergeschoten begonnen ze naar telefoongesprekken te kijken. Vandaar dat ze mij in verband hebben gebracht met de ramp. Dat ik vermeend een schutter was of een spotter, ondanks dat ik helemaal niets te maken had met de Boeing.”

Hoe wist het JIT dat u had gebeld?

“Nou blijkbaar in het kader van het onderzoek… Aan de Oekraïense kant deed de Veiligheidsdienst onderzoek. Hoe ik in beeld kwam: President Porosjenko heeft geëist dat alles sneller onderzocht zou worden. Ik was de eerste die werd gevangengenomen. Ik belde op die dag ongeveer rond die tijd, een half uur voor de ramp. Dat zou volgens Oekraïne betekenen dat ik bijdroeg aan het neerhalen van de Boeing.”

Wat voor vragen heeft het JIT tijdens uw verhoor gesteld?

“De internationale onderzoeksgroep bestaande uit 5 man ondervroeg mij via een vertaler. Ze vroegen, nou… laten we het zo zeggen: het waren voor mij grappige, stomme vragen. Ze keken mij aan met een strak gezicht, alsof ik deel had genomen aan het neerhalen van die Boeing. Ik heb begrepen dat de Boeing werd neergeschoten op 17 juli 2014 en ze hebben mij gearresteerd op 23 september 2015. Meer dan een jaar was gepasseerd.

Ze stelden vragen, de internationale onderzoeksgroep, wie ik belde, hoe ik deze mensen kende. Vroegen waarom ik belde, dus… Ik heb u hetzelfde uitgelegd, dat ik vrienden belde, zodat zij mensen konden waarschuwen, zodat mensen zich konden verschuilen en niet hoefden te lijden onder de bombardementen. Dus. Maar ze hebben mij verteld dat ik deze mensen zou hebben gebeld, niet om ze te beschermen maar om spotter te zijn. Zodat ze daar vliegtuigen konden neerschieten.”

Welke mensen zaten in de onderzoeksgroep? Waren dat Oekraïeners of…

“Nee, nee, het was een internationale onderzoeksgroep. Ze waren daar uit Maleisië, uit Nieuw-Zeeland en verder. Vijf man. Ik weet het niet precies. Ik heb niet geprobeerd het te onthouden. Dus. We spraken via een tolk. Ik heb zelfs de tolk verbeterd omdat, nou, laten we zeggen hij data door elkaar haalde. De 12^e  met de 14^e  of 17^e. Dus, het was niet goed vertaald. Ik heb er zelfs een opmerking over gemaakt.”

In de Oekraïense rechtszaak, hoe werd daar naar uw verklaring gekeken?

“In het algemeen hebben ze geen aandacht geschonken aan dat ik hier mensen waarschuwde. Zelfs niet in de rechtbank. ‘Waarom belde u?’, vroeg de rechter, ‘Waarom belde u?’. Ik vertelde, om vreedzame mensen te waarschuwen, zodat er geen slachtoffers zouden vallen. Maar de rechter zei: ‘Maar heeft u er niet aan gedacht dat ze de piloot neer konden schieten. Hij heeft ook kinderen.’ Ik zei toen: ‘Bedenk wat u zegt. Dat betekent dat degenen die worden gebombardeerd geen mensen zijn?’ En zo dus, de piloot heeft kinderen.

Zo’n soort verband. Ze hebben mij als terrorist beschuldigd, nou, voor hun dan in Oekraïne. Iedereen die hier in Donbass woont is een terrorist. Maar ziet u… Kijk naar mij: ben ik een terrorist? Een terrorist? Ze hebben me invalide gemaakt, ze hebben mijn tanden eruit geslagen, ze hebben mij met mijn hoofd tegen de muur geslagen. Mijn motoriek is verstoord. Ik heb Parkinson. Ziet u?

Nou, waarmee kan ik nog helpen? En hier zijn mensen dankbaar. Toen ik kwam, zeiden ze: Dank u wel dat, dat, ik waarschuwde, zodat mensen hier onder de levenden konden blijven.”

BUK

“Ik wil nog wat toevoegen”, zegt de man mij, “De Boeing werd neergeschoten op 17 juli 2014. Ze hebben hem neergeschoten met, wat ik van de media heb gehoord, met een BUK. Maar ik heb alleen maar Oekraïense media gekeken. Wat een BUK is weet ik. Ik heb in het leger bij de luchtdoelartillerie gezeten, in het Sovjetleger. Op 19 juli, onthoudt de data, de 17^e hebben ze hem neergeschoten, en 19 juli heb ik op de snelweg vlakbij Polvata vanaf de kant van Charkov gezien dat er met twee trailers twee BUKs werden getransporteerd. Ze hebben twee BUKs getransporteerd. Gecamoufleerd, ze waren geverfd zodat ze groen-geel waren. Zo’n soort verf was er, gecamoufleerd. Op de 19^e , dus twee dagen na de tragedie. Terwijl ze vertelden dat daar geen BUKs waren. Dit is wat ik u zeg. Mijn vrouw en ik reden toen vanaf het werk, vanuit Poltava en zagen op de 19^e , dus twee dagen na de ramp, twee BUKs die met twee trailers werden getransporteerd. En ze stonden stil, stonden op de snelweg. Daar is een Restaurant, Kiosk. Kapaly, het dorp Kapaly aan de snelweg vlakbij Poltava. Daar stonden twee BUKs.”

En dat waren BUKs met RADAR of gewoon?

“Nee, ze hebben een radar voorop. [De man doelt hier op dezelfde soort installatie als de BUK-installatie die veelvuldig op beelden van het JIT te zien is: Een BUK-TELAR.] U weet hoe zo’n BUK eruitziet, ja? Dus, dat soort installaties waren er. Zonder raketten. Raketten waren er niet. Alleen, nou, de voertuigen.”

Weinig of alle raketten, of?

“Er waren geen raketten. Twee trailers waren er, twee installaties zonder raketten. Ze werden teruggebracht vanaf Charkov naar Kiev.”

Aan het einde van het interview vraag ik Vladislav hoe hij nu verder gaat. “Daar zijn mijn familieleden achtergebleven”, vertelt hij. “Hier heb ik niemand. En voor dit alles ben ik nog nooit in Donetsk geweest. Nog nooit. Dus, de eerste keer was, toen ze mij hebben geruild, hiernaartoe hebben gebracht. Daarvoor ben ik hier nog nooit geweest. Maar ik heb al veel nieuwe vrienden gemaakt. Die mij helpen, die mij kleden en voeden en langs komen. Goede vrienden. En naar Oekraïne mag ik al niet meer naartoe. Ik kan vanaf daar alleen familie hiernaartoe halen.

Hier moet ik leven. Ik ben al boven de 50 en moet weer vanaf nul beginnen, alles vanaf het eerste begin, begrijpt u? En leven kan ik nergens. Nu leef ik in een slaaphuis. Ik hoop dat alles goed gaat komen. Ze hebben mij beloofd na de feestdagen, na Pasen, nieuwe tanden in te zullen zetten. Ze zeggen dat ik een Hollywood-glimlach krijg. Nu is er nog de wens verder te gaan en verder te gaan met werken. Ik werkte. Mijn werk was goed. En zonder werk…och… ik weet het niet. Kortom, het zal zijn zoals het zal zijn. Ik hoop op het beste en ik hoop dat ik u een klein beetje heb kunnen helpen.”

We nemen afscheid, en Vladislav loopt terug naar de zaal. Als het klopt wat deze getuige zegt, heeft hij een hele grote betekenis voor het onderzoek. Het telefoongesprek waarin Vladislav zijn kennis waarschuwt voor de straaljagers heeft plaatsgevonden voor enig bericht in de media over straaljagers is verschenen. Sterker nog, het gesprek heeft plaatsgevonden zelfs voordat de MH17 werd neergeschoten en kan dus in principe worden geverifieerd omdat het is opgenomen.

Opgemerkt moet worden dat, hoe goed de bedoelingen van Vladislav ook mogen zijn geweest om mensen te reden in Donbass, de veroordeling van Vladislav waarschijnlijk gegrond is geweest. Hij heeft namelijk informatie over Oekraïense militaire vliegbewegingen doorgegeven die in handen zijn gekomen van de militaire tegenstander van Oekraïne. Wat dat betreft is de situatie er een voorbeeld van dat ‘het goede willen doen’ niet voor iedereen altijd ‘het goede’ is, in het bijzonder in een oorlog.

Dat neemt niet weg dat de martelingen die de man vermoedelijk heeft doorstaan een mensenrechtenschending zijn. Hier speelt ook een belangrijke rol dat ook het JIT met de man heeft gesproken. Weliswaar hebben de martelingen plaatsgevonden nadat de man in contact is geweest met het JIT. Maar als het waar is wat de man in het telefoongesprek zou hebben gezegd, dan heeft het JIT steken laten vallen in haar beloftes over getuigenbescherming. Althans, in ieder geval met betrekking tot getuigen die een verhaal vertellen dat Oekraïne niet goed uitkomt.

Wat betreft de folteringen moet erop worden gewezen dat het in dit soort gevallen bijna onmogelijk is dit onafhankelijk te verifiëren. Toch is het geen geheim dat Oekraïne martelt. Hoewel het moeilijk is er zeker van te zijn dat het ziektebeeld is veroorzaakt door martelingen, zouden zijn encefalopathie en de spraak- en motorische problemen waarmee de man te kampen heeft heel goed hieruit te verklaren zijn. Een beroerte die Vladislav in de maanden na het interview heeft opgelopen zouden eventueel verband kunnen houden met de eerdergenoemde spraak- en motorische problemen. Hoewel de man op leeftijd is, herinneren we er aan dat alzheimer ook bij boksers en football-spelers voorkomt door de klappen die zij te verduren krijgen. Deze groep mensen ontwikkelt deze vorm van Parkinson op een relatief jonge leeftijd, de ziekte ontwikkelt zich relatief kort na het trauma.

Terwijl ik mijn opname stop en aanstalten maak om weg te gaan kijk ik nog één keer in dezelfde gang waarvandaan ik Vladislav ook heb zien komen. Langzaam zie ik hem met wandelstok weer teruglopen naar de ziekenzaal. ‘Een paar telefoongesprekken’, denk ik bij mezelf.

Het JIT is om reactie gevraagd, hierop is het volgende antwoord ontvangen:

In het belang van het strafrechtelijk onderzoek en de veiligheid van getuigen kan het JIT niet inhoudelijk of specifiek ingaan op deze vragen. Het JIT neemt de veiligheid van getuigen zeer serieus. In geval van risico’s voor hun veiligheid worden passende maatregelen genomen.

Dit is het antwoord op de volgende vragen:

Vragen over getuigenbescherming

• Naast Nederland, België en Australië maakt ook Oekraïne deel uit van het Joint Investigation Team (JIT).
  Erkent het JIT dat getuigen beschermt dienen te worden niet enkel tegen Rusland of de zelf uitgeroepen
  Volksrepublieken Donetsk en Loegansk, maar ook tegen Oekraïne?
• Erkent u dat de Oekraïense Veiligheidsdienst SBU in het verleden gemarteld heeft?
• Op wat voor wijze worden getuigen beschermd tegen Oekraïne?

Vragen over digitale bescherming en daaraan verwante zaken

• Erkent het JIT de grote rol van de Verenigde Staten in het tot stand komen van de Maidan-revolutie in 2014?
• Erkent het JIT dat de Verenigde Staten een zeer grote rol hebben gespeeld in het aanstellen van
  regeringsfunctionarissen en hoge overheidsbeambten?
• Erkent het JIT dat er nauwe politieke banden zijn tussen de VS en Oekraïne?
• In een interview met het Duitse blad Der Spiegel heeft klokkenluider Edward Snowden aangegeven dat:
  “The U.S. government can get everything out of your Gmail account and they don’t even need a warrant to
  do it if you are not an American.” U raadt al uw bronnen aan via Gmail met u te communiceren,
  ongeacht of het gaat om getuigen die een pro-Kiev of een pro-Moskou verhaal aanhangen. Is het JIT van mening dat communicatie tussen een getuige en het JIT via een Gmail-account, de getuige
  voldoende beschermt indien deze getuige een verklaring wil geven die Kiev niet voordelig is?

Vragen over proces

• In het interview van de naar verluidt gemartelde getuigen met Novini geeft de man aan dat de vertaler die
  aanwezig was bij het verhoor bepaalde dingen niet juist heeft vertaald. Of hier opzet in het spel was of niet is niet na te gaan. Bevinden zich onder de vertalers die worden ingezet bij getuigenverhoren in Oekraïne ook vertalers die worden geleverd door Oekraïne?
• Beschouwt u een door Oekraïne aangeleverde vertaler als betrouwbaar?
• Worden alle getuigenissen (digitaal) opgenomen?
• In de zelfuitgeroepen Volksrepublieken Donetsk en Loegansk bestaat weinig vertrouwen in het onderzoek
  omdat: 1. Wrakstukken van vlucht MH17 lange tijd bleven liggen, 2. Er weliswaar een oproep is gedaan via o.a. SMS voor getuigen die een BUK hebben gezien, maar niet voor vliegtuigen, 3. Er weinig onderzoek is gedaan ter plaatse, waaronder getuigenonderzoek, 4. Ondanks dit alles het JIT wel met de beschuldiging is gekomen naar de Russische Federatie. De drempel om zich als getuigen te melden bij het JIT is dus al vrij hoog. Met oog op deze nieuwe onthulling rondom martelingen door de SBU, lijkt er voor getuigen met een Kiev-kritisch verhaal nog een nieuwe reden te zijn zich niet te melden bij het JIT: Immers, bestaat het risico dat hun getuigenis via het JIT bij de SBU terecht komt. Bent u van mening dat er het gevaar bestaat dat er een bias is in uw getuigenpopulatie?