Merkel is de partij – Wat gebeurt er met de CDU als Merkel met pensioen gaat?

Duivels zelfgenoegzaam grijnzen kan hij als geen ander. Toen de televisietante hem de donderdag na de Bondsdagverkiezingen met het gerucht confronteerde dat de liberalen al het ministerie van Financiën voor zich opeisten, hapte Jürgen Trittin naar hartenlust toe. Zo kennen we de FDP weer, meesmuilde hij. De onderhandelingen over een Jamaica-coalitie waren nog niet eens begonnen, of de liberalen “loeren” alweer op posten, aldus de oudgediende van de Groenen.

Nog niet eens begonnen? Misschien was Trittin niet helemaal op de hoogte, of jokte hij? Een dag later kwam de Rheinische Post in ieder geval met een papiertje op de proppen, waaruit zou blijken dat Groenen en FDP al gesprekken voerden en – dus toch! – zelfs als de gewenste ministeries onder elkaar verdeeld hadden.

Ondertussen kletst scheidend SPD-fractievoorzitter Thomas Oppermann in de camera, dat er toch nog een mogelijkheid bestaat dat er opnieuw een grote coalitie komt. Is dat gemeend? Nauwelijks: de sociaaldemocraten hebben net voor de tweede keer meegemaakt hoe CDU-leider Merkel hun partij leeggezogen heeft. In 2009, na de eerste grote coalitie met Merkel, tuimelde de SPD al naar haar tot dan toe slechtste resultaat sinds de jaren ’30, en nu naar een nog slechter resultaat. Dat beneemt je op een gegeven moment de lust tot verder samenwerking. De oud-fractievoorzitter komt derhalve dan ook met een onvervulbare voorwaarde voor zijn schijnbare aanbod tot samenwerking: Merkel moet weg.

Tentakels

De CDU zonder Merkel er bovenop? Onvoorstelbaar. Terwijl Groenen en CSU van weerszijden rode lijnen trekken bij het begrip ‘bovengrens’ (aan het aantal asielzoekers) en de FDP verkondigt dat het de Franse vrijpostigheid met betrekking tot de Duitse schatkist “categorisch” afwijst, terwijl met andere woorden alle andere Jamaicanen zich profileren, heerst in de CDU nagenoeg complete stilte. Een pietepeuterig klein beetje Merkel-kritiek hooguit, maar dan slechts van de usual suspects en – dat is bepalend – zonder merkbare weerklank in de partij.

Deze stilte, deze bleekheid maakt voor iedereen duidelijk: Het is Merkel gelukt. De CDU bestaat nog slechts uit haar en een geheel aan haar persoonlijk toegewijde hofhouding, de rest is opsiering of gewillig voetvolk. Met wie willen de sociaaldemocraten dus een coalitie vormen? Met een CDU zonder de leider tot nu toe, terwijl de CDU toch alleen uit Merkel en haar tentakels bestaat? Dat gaat dus puur fysiek al niet.

Uit het hol van de koppotige, het Kanzleramt, klinkt ondertussen de trieste boodschap, dat de vorming van een nieuwe regering wel tot begin volgend jaar kan duren. Bij de vorige grote coalitie heeft men het net voor de Kerst voor elkaar kunnen krijgen, zo riep minister van Algemene Zaken Peter Altmaier in herinnering. Maar ditmaal wordt het mogelijk nog ingewikkelder.

Als we dan toch verder in de toekomst kijken, dan kunnen we nog wel een stap verder gaan. Het is allicht schokkend nieuws, maar zelfs Angela Merkel zal niet eeuwig aan haar zetel kunnen blijven kleven, ze wordt er per slot van rekening niet jonger op.

Pensioneert Merkel, pensioneert de CDU

Maar wat moet er na haar vertrek van de CDU worden, aangezien ze partij compleet in beslag heeft genomen? Zoals het er nu uitziet, trekt de bondskanselier haar partij dan als het ware mee in haar pensionering. Na Merkels troonsafstand trekken de tentakels misschien nog wat in de modder, om zich dan in het beste geval te ontwikkelen tot een nieuwe versie van de vooroorlogse Zentrumspartei, die ter grootte van de huidige FDP verloren gaat tussen de andere fracties onder de Rijksdagkoepel.

In ettelijke andere Europese landen verging het de ooit zo machtige christendemocraten vergelijkbaar, in het bijzonder in Italië. Dit zou het grote moment voor de AfD kunnen worden om door te breken als rechtse volkspartij.

Europese normaliteit

Jeff Kornblum, ooit Amerikaans ambassadeur in Duitsland en nog altijd in Berlijn woonachtig, ziet de komst van de blauwen in de Bondsdag dan ook als niet meer dan een teken dat Duitsland op weg is naar de Europese normaliteit, meer niet.

In een land als Duitsland betekent ‘normaliteit’ echter al bijna zoiets als een revolutie. En zo voelen de gebeurtenissen waarvan we getuige zijn voor veel Duitsers dan ook. Om daarmee enigermate in het reine te komen, moet men wel een nieuwe, minder propagandabelaste blik op de jonge concurrentie werpen. En op dat vlak lijkt er zowaar ook iets te gebeuren. Stukje bij beetje lijkt het bij de experts te gaan dagen dat ze er met hun zorgvuldig opgebouwde beeld van de ‘typische’ AfD-kiezer grotendeels naast zaten. Tot nu toe klonk het uit aller monden: Afgehaakte moderniseringsverliezers zijn het, ordinaire nazi’s, domkoppen of mensen met ‘diffuse’ angsten en een xenofoob wereldbeeld.

Vooroordelen

Met dit simplistische vooroordeel in het hoofd stroopten ze in scharen het land af en waren dan steeds helemaal beduusd, wanneer ze in de ontmoeting met daadwerkelijke AfD-sympathisanten en -politici dikwijls op intelligente, goed opgeleide en redelijk verdienende, in de omgang beschaafde middenklassers stuitten. Dan kwam het er op aan de nazi of de afhaker uit dit type te persen.

Als ook dat niet lukte, bleven er nog twee verklaringen over: Ofwel desbetreffende persoon was slechts een naar voren geschoven uithangbord dan wel een zeer zeldzame uitzondering. Met deze verklaringen kon men iedere falsificatie van de eigen vooronderstelling afweren en zijn ressentimenten overeind houden tot het volgende ‘onderzoek’. Sinds 24 september valt echter nauwelijks nog te bestrijden dat de kleine booswichten ‘uit het midden van de samenleving’ stammen en niet uit de goot. Alleen zo kon de AfD ook zo groot worden.

Had men dat ook niet veel eerder kunnen zien? Dat is nu het probleem: de journalisten en maatschappijwetenschappers waarover we het hier hebben, hebben zich er al langer op toegelegd niet meer naar de waarheid te zoeken, maar om propagandistisch bruikbare bevindingen te strikken. Die hebben ze dan in pseudowetenschappelijk Koeterwaals verpakt als onderzoek verkocht of, in het geval van journalisten, zo gepresenteerd dat het er geloofwaardig uit zag en er door velen voor de waarheid gehouden kon worden. Tragisch genoeg gingen de makers op een gegeven moment in hun eigen producten geloven, zodat ze de vaardigheid verloren om te onderscheiden tussen hun eigen kletspraat en de werkelijkheid. Maar wat zou het, voor de waarheid is het nooit te laat en – zoals gezegd – de eerste experts beginnen er daadwerkelijk naar te tasten. Dat is toch al iets!

Drehhofer

Ondertussen zal menig verliezer van de verkiezingen zich geleidelijk van de volle omvang van de catastrofe bewust worden, die zich aan hem voltrokken heeft. De CSU bijvoorbeeld, die zich al weer de volgende penarie in gerommeld ziet worden en toch eindelijk bang begint te worden. CSU-leider Horst Seehofe heeft al zo vaak gedraaid, dat zijn partij uiteindelijk haar oriëntatie verloren is en talrijke kiezers erbij. 

In 2015 stelde Seehofer zich stoer op, dreigde te klagen tegen Merkels openstellen van de grenzen, dreigde zelfs met het vertrek van het CSU-smaldeel uit de gezamenlijke Bondsdagfractie met de CDU en stelde knetterende ultimatums. Er gebeurde vervolgens nooit iets, maar met het verbale geweld verzekerde Seehofer het Beierse deel van de Union in ieder geval van het etiket ‘rechtervleugel’ en zichzelf van het etiket ‘Merkel-criticus’.

Die etiketten trok Seehofer er echter zelf weer af, toen hij voor de verkiezingen volledige trouw zwoer aan Merkel. Na de verkiezingen wil hij nu ineens weer naar rechts om daar “de rechterflank te dichten”, om vervolgens met de Groenen over een coalitie te gaan onderhandelen.

De schare Beierse conservatieven die het nog mee kunnen maken, wordt zo steeds kleiner. Veel Beierse kiezers kunnen op het laatst bij de meest recente pirouette van ‘Drehhofer’ hun evenwicht verloren hebben en bij de verkiezingen voor de Beierse landdag in het najaar van 2018 naar het AfD-kamp kantelen. Ook de CSU mag meegenieten van hoe Merkel de CDU opgebruikt.