Hoe een eigenwijze volksaard een gevaar werd voor de gehele bevolking

Door Dr. Robert Tieleman, cardioloog Martini Ziekenhuis Groningen en Universitair Medisch Centrum Groningen

Een gezonde man uit China ging vrijwillig in quarantaine. Zieke vakantiegangers uit het epicentrum van de COVID-19 (corona) uitbraak in Italië gingen gewoon carnaval vieren en terug aan het werk. Vanwaar dit verschil in risicoperceptie van hetzelfde virus?

Meneer Lin is een Chinese zakenman die al 10 jaar in Nederland woont. Op 11 februari jongstleden keerde hij terug van vakantie. Op dat moment bevond China zich midden in het virus geweld waardoor heel China in isolatie gezet was. De reizigers kregen van de Chinese autoriteit en luchtvaartmaatschappijen het dringende advies mee om twee weken in quarantaine te gaan. Uit risicobesef en verantwoordelijkheidsgevoel heeft hij in zijn eentje twee weken thuis in isolatie gezeten.

Ver van mijn bed-virus

Een maand eerder, op de avond van het Chinese nieuwjaar, besloot de Chinese overheid om een regio met 50 miljoen inwoners van de buitenwereld af te sluiten om de rest van China en de wereld te beschermen tegen de uitbraak. Een draconische maatregel, naar Nederlandse begrippen. Maar met effect. Het aantal besmettingen in de omliggende provincies is beperkt gebleven tot aantallen ver onder het niveau van wat we nu in Nederland meemaken. Sinds 14 maart is het aantal positief geteste COVID-19 gevallen in de rest van de wereld hoger geworden dan het totaal aantal patiënten in China.

Medio februari werd het eerste geval van COVID-19 in Noord-Italië ontdekt. Het blijkt een zogenaamde superbesmetter. Hij lag een week op de intensive care (IC) voordat hij positief werd getest. Genoeg tijd om een medepatiënt, vijf zorgmedewerkers, zijn zwangere vrouw en een vriend te besmetten. Zij gaven het virus weer door aan anderen voordat ze samen met 50.000 dorpsgenoten uit de regio op 22 februari in quarantaine werden gezet. De virologen en epidemiologen van het RIVM beweren op televisie dat Italië ergens een link heeft gemist. Hoe kan het dat iemand een week lang onopgemerkt met het coronavirus op de IC lag? Terwijl het publiek meewarig naar de deskundige luisterde, lag er een patiënte met longproblemen op de IC in een Nederlands ziekenhuis van wie later zou blijken dat ook zij het virus had. Ze was meer dan 1 week niet getest omdat zij volgens de richtlijnen van het RIVM geen risicogeval was: er was geen contact geweest met een besmette patiënt en zij was niet in een risicogebied geweest.

Business as usual

Het RIVM heeft als eerste boodschap dat zij bij besmettingen door contactonderzoek de verspreiding kunnen indammen. Men hoeft zich geen zorgen te maken, omdat alleen ouderen en mensen met onderliggende ziekten kwetsbaar zijn, en een besmet persoon kan anderen pas aansteken als hij/zij ziekteverschijnselen vertoont. Het beleid was erop gericht om zo weinig mogelijk disruptie van het normale leven te veroorzaken, met het advies aan mensen met symptomen om zich afzijdig houden. Op tv worden Nederlanders geïnterviewd die verkondigen zich nergens zorgen om te maken en zich ‘niet door het virus te laten kisten’. Geen enkele reden tot paniek.

Van hoofdeconomen van de grote banken tot de man op straat was men apetrots op de nuchterheid van de Nederlanders: de media blaast het verhaal op; dit is gewoon een griepje dat overwaait. Nederland ligt onder de zeespiegel. Wij hebben altijd risico’s getrotseerd. Polderen is een breed gedragen en effectief systeem. Tweederde van de Nederlanders heeft veel vertrouwen in de Nederlandse overheid en politiek. Op hun beurt vertrouwen de politici blindelings op de experts van het RIVM.In de afgelopen 50 jaar heeft Nederland geen noemenswaardige uitbraak van virussen gekend. Vanuit dit cultureel-historisch perspectief is het begrijpelijk dat men laconiek is over het nieuwe coronavirus. De nadruk van het beleid en de media lag vooral op het lage sterftecijfer (ca. 2%). Dat is iets meer dan de ‘gewone griep’, dus waar maak je je druk over. Dat niemand immuniteit tegen dit virus heeft, en de verspreiding daardoor veel sneller gaat, werd niet breeduit gecommuniceerd.

De relaxte houding van de overheid en de deskundigen stellen mensen gerust om vooral de normale gang van zaken te behouden: carnaval vieren en skiën totdat je ziekteverschijnselen krijgt. Maar waarom vond men hetzelfde virus duizenden kilometers verderop in China levensgevaarlijk en werden Nederlandse onderdanen uit alle macht uit China geëvacueerd, terwijl hetzelfde virus in Nederland tot een gewoon griepvirus werd gedegradeerd? Dit verschil in perceptie heeft de Nederlandse bevolking nodeloos lang in de luren gelegd over de werkelijke bedreigingen van dit virus en tijdige actie verhinderd.

De gok van de Nederlandse nuchterheid

De business as usual houding is goed voor de business maar dodelijk voor de kwetsbaren. De ervaringen in China lagen als een blauwdruk voor Europese landen. Vanuit China kijkt men ook met verbazing en afschuw naar de eerste maatregelen die hier werden genomen: te weinig, te losjes, te laks. Zelfs als het virus in Italië om zich heen grijpt, heerst hier nog afwachtendheid.

Maar de verspreiding in Nederland is ook niet te houden. Ondanks dagenlange geruststelling dat de ziekte alleen kan worden verspreid als men ziek is, zijn er sinds eind februari al berichten in de medische literatuur dat ook mensen zonder enige ziekteverschijnselen het virus kunnen verspreiden. Daarnaast wordt keer op keer gecommuniceerd dat alleen de reeds verzwakte ouderen getroffen kunnen worden. Ook dit blijkt niet waar. Op de IC in het Erasmus ziekenhuis lagen op zaterdag 14 maart 4 corona patiënten, 3 onder de 50 en 1 onder de 18 jaar. De business as usual attitude is een nuttige volksaard, maar in tijden van crisis creëert het een naïef en ongefundeerd zelfvertrouwen. Zeker als die wordt gevoed door de overheid. Anders dan in China is het duidelijk dat in Nederland er voortdurend een evenwicht gezocht wordt tussen de economische belangen van het land en het in toom houden van de virusuitbraak. Disruptie van de maatschappij moet ten allen tijde voorkomen worden.

Helaas. Polderen helpt om het water buiten de deur te houden, maar is ineffectief tegen een virusaanval. De ontwrichting van de maatschappij is niet te vermijden, het grote aantal zieken en doden ook niet. We zien dat de stijging van het aantal gevallen in Nederland stijgt in lijn met die in bijvoorbeeld Italië. Met een vermenigvuldigingsfactor van ca. 1,2 per dag heeft dit een exponentieel verloop. Dit betekent dat er over 1 week 3.000 positief geteste patiënten zullen zijn, wat oploopt tot 10.000 patiënten een week later (dit aantal zal een onderschatting zijn, omdat familieleden van positief geteste patiënten al niet meer worden getest en er een tekort aan testen is). De ervaring in China en Italië leert dat hiervan 1500 mensen in een ziekenhuis opgenomen zullen moeten worden, waarvan 500 op de IC. De helft van deze laatste groep patiënten zal overlijden. De experts zijn het er over eens dat het 2 weken duurt voordat maatregelen effect hebben, dus er is geen aanleiding om te veronderstellen dat we dit snel kunnen afbuigen.

Nieuw coronavirus is geen griepvirus

Het ligt in de verwachting dat wanneer dit coronavirus zich gedraagt als alle andere respiratoire virussen, de epidemie nog minimaal 7 weken voortduurt. Zonder strikte maatregelen zal dit bij de huidige toename leiden tot meer dan 1 miljoen zieken in ons land. Bij een exponentieel verloop hebben vooral maatregelen in het begin van een epidemie een groot effect, maar we hebben door onze nuchterheid en zelfvertrouwen een belangrijke kans gemist, door niet te kijken naar de ervaringen opgedaan in China. Daar is inmiddels capaciteit over, waardoor Chinese artsen nu naar Italië afreizen om te helpen bij de bestrijding van de virusuitbraak. Verder is het te hopen dat de Chinese regio’s waar COVID-19 onder controle is opnieuw mondmaskers en andere steriele hulpmiddelen kunnen produceren voor de rest van de wereld, want we hebben ze hard nodig! Tegelijkertijd doet de Nederlandse overheid er goed aan het volk juist voor te lichten, inclusief cijfers over verdachte maar niet geteste personen, zodat iedereen begrijpt waarom ze binnen moeten blijven en sociaal contact moeten vermijden. Bij het zien van bovenstaande getallen zal elke nuchtere Nederlander begrijpen dat alleen zo virusoverdracht vermeden kan worden. Daarom deze oproep: Nederland, ga in zelfisolatie en onthoud uzelf van fysiek contact met elkaar. Dit om een nog grotere ellende dan nu al in Italië aanwezig is af te wenden. En aan de overheid vragen we om bij de te nemen maatregelen de medische noodzaak boven het economisch belang te stellen. Nu heeft het nog zin, straks niet meer.

14 maart 2020

Medeauteurs:

Dr. Youlan Tieleman-Gu, cardioloog, Nij Smellinghe Ziekenhuis Drachten

Drs. Albert-Jan Shi, zelfstandig ondernemer