Europese Solidariteit

Hoe zat het ook weer in Europa, nu al meer dan 20 jaar geleden? Wie herinnert zich als in een grauwe droom nog het lange wachten voor de grenzen, de intimiderende petten van de grenswachters en de moeilijke toegang tot het Oostblok? Dezer dagen is het alweer 22 jaar geleden dat de Berlijnse Muur openging en het communisme verkruimelde en het Oostblok op zoek moest naar een nieuwe identiteit.

Nationalisme
De transitie van de voormalige communistische landen tot volwaardige democratieën is geen gemakkelijke geweest en in de meeste gevallen ook zichtbaar nog niet voltooid. Nieuwe ideologieën, met name het nationalisme, staken hun verwoestende kop op. De Balkan werd erdoor verscheurd, onder leiding van volksmenners zoals bijvoorbeeld Slobodan Milosovic, Alia Izetbegovic en Franjo Tudjman, ondertussen alle drie reeds overleden, maar hun erfenis, wantrouwen en openlijke haat tussen de verschillende bevolkingsgroepen van het voormalig “Zuid-Slavië”, is nog springlevend.

Ook in diverse andere landen van het voormalig Oostblok woekerde het nationalisme, in de zoektocht van de diverse landen naar een identiteit en een reden voor hun bestaan. Al te vaak werd die bestaansreden in de geschiedenis  gevonden, soms meer dan 1000 jaar geleden. Helaas is het zo dat zo ongeveer iedere regio in Oost Europa minstens door vijf diverse landen in bezit is geweest. Al die eigenaars hebben hun sporen nagelaten, waardoor Oost Europa een etnische lappendeken is, waarvan de nationalisten van zo’n beetje iedere voormalige eigenaar claimen dat zij de meeste rechten hebben en het gebied bij hen hoort. Het leven in de geschiedenis en het, in de meeste gevallen, gebrek aan een heldere toekomstvisie is ook vandaag nog, een van de grote politieke tragedies van het huidige Oost Europa.

Lijden
Ook sociaal is er veel gewijzigd in Oost Europa sinds de val van de Muur, en tegelijk ook weer niet. Het is natuurlijk niet goed om alle landen over een kam te scheren, maar een aantal uitzonderingen daargelaten, is bij de meeste landen het sociale vangnet voor een groot deel weggevallen en wordt men teruggeworpen op een soort van overlevingsmodus. Dat dit in de meeste voormalige Oostblok landen niet leidt tot zware protesten zoals in bijvoorbeeld Griekenland of Portugal wanneer zware bezuinigingsmaatregelen worden afgekondigd, heeft te maken met het feit dat de bevolking gewend is om te lijden. Het lijden van de armen en kwetsbaren in deze samenlevingen is iets dat niet gewijzigd is sinds de Wende en zonder meer ook blijvend onze aandacht behoeft.

Daarbovenop komt nog eens dat er voor talentvolle jongeren nog steeds te weinig kansen bestaan om interessant en uitdagend werk te vinden dat bij hen past. Noodgedwongen wijkt men daarom in groten getale uit naar West Europa om werk te vinden dat in ieder geval nog redelijk betaald wordt, zodat men de familie thuis kan ondersteunen. Dat de ontwrichting uit hun eigen samenleving en de aankomst in een samenleving die behalve hun werkzaamheden eigenlijk niet op hen zit te wachten, voor velen tot problemen leidt is niet zo moeilijk om voor te stellen. De problemen met drankmisbruik of anderszins zijn overbekend in Nederland en behoeven geen toelichting.

Braindrain
Daaroverheen  komt nog dat het vertrek van jongeren voor de Oost Europese landen zelf een enorm probleem is. Men heeft jonge goed opgeleide en creatieve mensen nodig om het land vooruit te helpen. Vertwijfeld roepen diverse politici in Oost Europa in hun toespraken dat de nieuwe jongere generatie niet opnieuw de nieuwe generatie van buitenlandse gastarbeiders mag worden. Deze oproepen en diverse beleidsmaatregelen ten spijt, blijft het percentage emigranten onverminderd hoog, met de Republiek Moldavië als absolute kampioen, waar ongeveer 30% van het nationale inkomen in het buitenland verdiend wordt. Zonder mensen die denken en dingen ontwikkelen, is de ontwikkeling van een land bij voorbaat niet mogelijk. Geldterugzendingen worden over het algemeen ook direct geconsumeerd in plaats van geïnvesteerd in een eigen onderneming.

Mentaliteit
En dan tenslotte nog de vraag rond de mentaliteit van de mensen. Een of meerdere generaties van terreur en dictatuur hebben ook qua mentaliteit sporen achtergelaten. Er is een slecht ontwikkeld maatschappelijk middenveld en een nauwelijks ontwikkeld burgerschapsgevoel in de meeste Oost Europese landen. Overheid en samenleving worden gezien als vijandig en de meeste mensen leven in een gevoel van constante competitie ten opzichte van hun buren en dorps of stadsgenoten (Als zij een Euro erbij krijgen heb ik die niet). Alleen de familie en allerlei relaties met vage of minder vage kennissen zijn een houvast in het maatschappelijk leven. Deze situatie wordt door de politieke elite van de meeste Oost Europese landen graag zo in stand gehouden.

De onzekerheid in de samenleving is hun sleutel tot de macht, getuige bijvoorbeeld de herverkiezing van Putin in Rusland. De meeste Russen vinden hem eigenlijk niks, maar je weet in ieder geval wat je krijgt, en dat is ook wat waard. De politieke elites gedragen zich zoals de grootvizieren in het Ottomaanse Rijk, die tot ze in ongenade vielen bij de Sultan en geëxecuteerd werden, probeerden zoveel mogelijk geld zo snel mogelijk bijeen te schrapen, omdat de mogelijkheid om dat te doen heel snel voorbij kon zijn. Ernstiger is het feit dat verschillende jonge politici het corrupte en graaiende voorbeeld van de oudere generatie overnemen, om bijvoorbeeld zo snel mogelijk in een dure Porsche of ander vierwielig monster hun status duidelijk te maken.

Wat betekent dit voor Nederland? Hebben wij een morele plicht om de Oost Europese landen te helpen in hun zoektocht naar rechtvaardigheid en een duurzame samenleving, of gaat het om interne aangelegenheden van deze landen en moeten wij uit West Europa met onze tonnen boter op ons hoofd van kolonialisme en neokolonialisme niet proberen om onze mede Europeanen met een wijzend vingertje tegemoet te treden? En hoe zit het met de vreemdeling in onze poorten, de gastarbeider uit Polen, Hongarije, Roemenië of Bulgarije bijvoorbeeld? Trekken wij ons hun lot voldoende aan, of is er vooral sprake van een wegkijken voor de problemen en een stuk algehele onverschilligheid ten opzichte van hen?

Conferentie
Op de gezamenlijke conferentie van de SGP Stichting Vormingsactiviteiten Oost Europa & de SGP Guido de Brès stichting zal over deze en andere vragen worden nagedacht, met politici en mensen van het maatschappelijk middenveld uit Nederland en Oost Europa, om een visie te ontwikkelen van een verantwoord standpunt op deze vragen. De conferentie zal plaatsvinden op vrijdag 18 November in het Hervormd Kerkelijk Centrum in Nieuwerkerk aan de IJssel. Lees hier meer over deze conferentie.