EU neemt vijf keer zoveel Syriërs uit Turkije op als Turkije er terugneemt uit Griekenland

De zogenaamde vluchtelingendeal met Ankara zou de lasten eerlijk verdelen tussen de EU en Turkije. Een nieuw rapport van de Europese Commissie laat echter zien dat de EU vijf keer zo veel immigranten uit Turkije opgenomen heeft als Turkije er terug heeft genomen van Griekenland.

In de zomer van 2015 en begin 2016 kwamen honderdduizenden die zich de dure Turkse smokkelaars konden veroorloven vanuit Turkije via Griekenland naar Europa. Om het aantal aankomende immigranten te verminderen, onderhandelde de EU op aangeven van Angela Merkel op 18 maart 2016 hals over kop een akkoord met Turkije uit.

Volgens dit akkoord zouden de meest gegoede Syrische vluchtelingen op de Griekse eilanden na behandeling en afwijzing van hun asielaanvraag van Griekenland naar Turkije teruggestuurd worden. Daartegenover stond dat gelijke aantallen werkelijk nooddruftige vluchtelingen direct vanuit Turkije over de EU verdeeld zouden worden.

De uitvoering van het haastig uitonderhandelde akkoord begon net zo chaotisch als de onderhandelingen. In Griekenland was namelijk helemaal niet de benodigde infrastructuur voor een ordelijke asielprocedure voor handen, hoewel de wettelijke mogelijkheid daarvoor eigenlijk op zijn laatst sinds de toetreding van Griekenland tot de EU in 1983 had moeten bestaan. Haastig werden er gezien deze omstandigheden door de EU beslisinstanties en asielrechtbanken op de Griekse eilanden geïnstalleerd. Ook de opnamecapaciteiten voor vluchtelingen voldeden op geen enkele wijze aan de EU-normen.

In de hectiek begon het werk in eerste instantie met de immigranten die in Griekenland verrast waren door het akkoord en de sluiting van de grens. Nog maanden bleven zij in de waan ook zonder registratie naar Duitsland te kunnen geraken. Het chaoskamp Idomeni aan de Macedonische grens, dat maandenlang het treinverkeer lam legde, spreekt in dezen boekdelen. Zelfs na de ontbinding van dit kamp wachtten immigranten maanden om überhaupt maar geregistreerd te worden.  De kampen op de eilanden zijn overvol.

Merkel denkt met het akkoord met Turkije haar kanselierschap gered te hebben. In werkelijkheid speelt de door Hongarije aan het rollen gebrachte en door Oostenrijk met andere landen gearrangeerde sluiting van diverse grenzen op de Balkan een minstens even grote rol. Wat Merkel met het akkoord in ieder geval bereikt heeft, is dat de Turkse president Recep Tayyip Erdogan nu elke week Europa er mee kan dreigen het akkoord op te zeggen en de sluizen weer open te zetten.

Overigens heeft Erdogan er in tijden van stagnerende economie en een instortende toeristische branche in werkelijkheid geen belang bij om het akkoord op te zeggen. Zijn regering heeft de drie miljard aan hulpfondsen uit Europa meer nodig dan ooit. Uit onderzoek van de EU blijkt dan ook dat Ankara zich inmiddels weinig meer gelegen laat liggen aan de bestemming waarvoor het geld bedoeld was. Mocht Erdogan het akkoord toch opzeggen, zou hij daarmee zowel deze fondsen als zijn sterkste drukmiddel richting de EU verliezen.

Anderhalf jaar na het sluiten van het akkoord blijken de EU-lidstaten hun kant van de deal meer dan te vervullen. De EU neemt in feite vijfmaal zo veel immigranten uit Turkije op als overeengekomen. Anderzijds werden sinds het in werking treden van de overeenkomst met de Turkse regering zegge en schrijve 1210 personen, die via Turkije op de Griekse eilanden aankwamen, weer naar Turkije teruggestuurd. Dat aantal kwam in 2015 dikwijls binnen een uur in Griekenland aan. In hetzelfde tijdsbestek hebben de EU-staten echter reeds 6200 Syriërs uit Turkije over tot nu toe 15 EU-lidstaten verdeelt.

Volgens het vluchtelingenakkoord zou er eigenlijk sprake moeten zijn van een 1:1-verhouding. Voor iedere van de Griekse eilanden naar Turkije teruggestuurde Syriër, zou een andere Syriër vanuit Turkije in de EU opgenomen worden.

Als hoofdoorzaak voor het achterblijven van de aantallen teruggestuurde immigranten  van de Griekse eilanden naar Turkije noemt het rapport van de Europese Commissie de “trage” asielprocedures in Griekenland. Een groot deel van de betrokkenen gaat zoals gebruikelijk in beroep tegen de afwijzing van hun asielaanvraag. De Griekse beroepsinstanties leveren in doorsnee echter slechts 47 uitspraken per week af, aldus het rapport. Daaruit zijn ook de overvolle kampen op de Griekse eilanden te verklaren. Die kampen hebben eigenlijk capaciteit voor 7.000 personen, maar er verblijven momenteel circa 14.000 personen.