Duitsland: Overbodige Groenen staan er slecht voor

Terwijl GroenLinks in Nederland haar beste verkiezingsresultaat ooit* viert, staat de Duitse Groenen een slecht verkiezingsjaar te wachten. Voor de verkiezingen voor de Bondsdag in september worden er drie landdagen gekozen, te beginnen met die van Saarland. Voor de Groenen had het niet ongunstiger kunnen zijn.

Recente peilingen zien de Groenen zelfs onder de kiesdrempel van vijf procent. Als de Groenen er op 26 maart in Saarland niet in slagen over de kiesdrempel te komen, zet dat meteen een domper op de campagne voor de verkiezingen daarna.

De partijtop rond Cem Özdemir en Simone Peter doet er dan ook alles aan om demonstratieve gelatenheid uit te stralen. Het Saarland is maar klein, kent allerlei regionale bijzonderheden en is boven nooit een bolwerk van de Groenen geweest, zo klinkt het. Niet onwaar, maar wat de leiders van de Groenen wijselijk verzwijgen is dat de partij in het Saarland steeds alleen dan succes had, wanneer de federale trend positief was. En daarvan is op het moment geen sprake.

Op federaal niveau zien de opiniepeilers de Groenen momenteel tussen de 6,5 en 8 procent van de stemmen. Vier jaar geleden kwam de partij in de verkiezingen voor de Bondsdag nog op 8,4 procent en dat werd toen als een rampzalig resultaat beschouwd.

De kandidatuur van Martin Schulz voor het bondskanselierschap heeft de SPD opgestuwd in de peilingen en de Groenen een serieus probleem bezorgd. Tot nu toe gold voor links georiënteerde kiezers dat de Groenen sterk gemaakt moesten worden om nog een termijn als bondskanselier voor Angela Merkel te doorkruisen. Maar deze tijd is voorbij. “Doordat de SPD de mogelijkheid heeft de grootste partij te worden, verschaft ze zich een ongedacht mobiliseringspotentieel. Voor de Groenen geldt het tegendeel. En Die Linke heeft met vergelijkbare problemen te kampen”, aldus politicoloog Karl-Rudolf Korte van de Universiteit Duisburg-Essen.

Dat de concurrentie van Die Linke eveneens afzwakt, is een schrale troost voor de Groenen. Als de SPD daadwerkelijk de grootste partij wordt, kan ze de Unie van CDU en CSU een junior-rol in de coalitie aanbieden. Voor de Groenen het slechtst denkbare scenario.

Achterhaald door Merkel

De Groenen zoeken momenteel dan ook handenwringend naar een verkiezingsthema. De kernramp van Fukushima bezorgde de partij in 2011 een enorme toeloop en in de deelstaat Baden-Württemberg de eerste minister-president. Daarna kwam de Energiewende, waarmee Merkel het groene kernthema tot staatsraison maakte.

Maar de omschakeling naar hernieuwbare energie is onbeholpen, de kosten zijn immens, het geklaag over windturbines zwelt aan. En de weerklank die de Groenen vinden wordt geringer: “Peilingen zijn momentopnames. In 2002 lagen we bij goed vier procent en haalden we twee keer zoveel. Goed dat er dankzij Schulz überhaupt wat in beweging komt. Dat moet je sportief opnemen”, houdt Özdemir zich groot.

De federale co-partijvoorzitter is samen met de gesjeesde protestantse theologiestudent Katrin Göring-Eckardt  lijsttrekker in de verkiezingen. Dat wilden de leden zo. Özdemir werd 23 jaar geleden voor het eerst in de Bondsdag gekozen, Göring-Eckardt zit nu 19 jaar in het parlement. Nieuwe gezichten zijn het dus niet bepaald. Nieuwe thema’s heeft men tot nog toe ook niet weten te vinden. De partij heeft zich in de loop der jaren van een eerder linkse, pacifistische protestbeweging in een links-liberale partij voor mensen die goed verdienen veranderd.

Multikulti

Tevergeefs zoekt de partijleiding een weg uit de stemmingscrisis. Het centrale thema in het publieke debat van de afgelopen maanden, de binnenlandse veiligheid, was voor de Groenen nooit een sterk punt. Co-partijvoorzitter Simone Peter zorgde voor ophef, toen ze de politie in Keulen racisme verweet vanwege hun controles in de nieuwjaarsnacht. Op 14 mei wordt er daar gekozen voor de landdag van Noord-Rijnland-Westfalen, qua bevolking de grootste Duitse deelstaat.

De multiculturele samenleving is in deze onrustige tijden sowieso een zwakke plek van de Groenen. Inzake immigratie en integratie laat de partij een diffuus beeld zien. Tegenover de oproep van delen van de jongerenorganisatie voor een verblijfsrecht voor iedereen, staat de roep van de realisten uit Baden-Württemberg rond minister-president Winfried Kretschmann en de burgemeester van Tübingen Boris Palmer om meer politie en snellere uitzettingen.

Sociaal versus radicaal ecologisch

In de afgelopen week verspreidden de campagneleiders een discussiestuk van Göring-Eckardt en andere Bondsdagleden over een ‘acht-puntenplan voor een rechtvaardige arbeidsmarkt’. Daarmee wil men schijnbaar op de door Schulz in beweging gezette Hartz-IV-trein springen en ‘sociale gerechtigheid’ tot campagnethema maken. Maar net als bij Schulz blijven de voorstellen vaag en gaan ze vooral de linkervleugel van de partij niet ver genoeg.

De linkervleugel van de partij eist dat men zich vastlegt op radicale ecologische thema’s: “We moeten aansluiting zoeken bij thema’s die de mensen bezighouden”, zegt co-partijvoorzitter Peter. Ze wil duidelijk maken dat sociale en ecologische vraagstukken samenhangen. De vraag is of dit aanslaat bij de kiezer. “Het is geen wetmatigheid dat alleen de [liberale] FDP voor de vijf-procentdrempel moet vrezen. Wie op momenteel negen procent staat en met zo’n verkeerde startpositie als de Groenen, kan ook door deze politieke demarcatielijn heen zakken”, schreef het tijdschrift Cicero onlangs.

Regeren

Een jaar geleden hadden Özdemir en vertrouwelingen nog ontmoetingen met bondskanselier Merkel en de haren. Met het oog op de toenmalige zwakke positie van de SPD en de onzekere toekomst van de FDP, heette het toen dat Angela Merkel geïnteresseerd was in de mogelijkheid van een zwart-groene coalitie na de Bondsdagverkiezingen. Inmiddels liggen de verhoudingen anders. Uiteindelijk blijft voor de Groenen alleen nog de hoop bestaan de een of de ander aan een meerderheid te kunnen helpen.

Mochten de Groenen er in het Saarland toch in slagen over de kiesdrempel te komen, dan zou het niet onwaarschijnlijk zijn dat een linkse coalitie van SPD, Die Linke en Groenen de huidige grote coalitie aflost. En op federaal niveau? “Als CDU en SPD de grote coalitie zat zijn, zullen ze toch iemand nodig hebben om mee te regeren”, houdt Özdemir de moed er in.

Lees ook: Ideologische ledigheid: Hoe een ‘centrumrechtse’ partij het uithoudt met een groene leider

* Afgezien van de Tweede Kamerverkiezingen van 1972 toen CPN, PPR en PSP bij elkaar 16 zetels behaalden.