Bang voor rechts

Wat de Volkskrant vorig jaar zomer op papier deed, doet de VPRO dit voorjaar op beeld nog eens dunnetjes over. Het vrijzinnig progressief kartel ontdekt dat er iets beweegt in Europa. Tot verbijstering van het linkse journaille zeggen steeds meer Europese jongeren dat ze rechts zijn. En dat in het herdenkingsjaar van ‘1968’.

Zo zond de VPRO in haar documentaireserie Tegenlicht afgelopen zondag een portret uit van die rechtse jongeren in Duitsland en Oostenrijk. ‘Radicaal rechtse voorhoede‘ luidt de titel. De identitaire jeugd kwam in beeld en aan het woord in zo’n typische vrijzinnig-progressieve sfeerreportage. Sneeuw jaagt over de oneindige Midden-Europese vlakte. Een bus baant zich een weg over een eindeloze weg die in het witte niets verdwijnt. Verlaten dorpen, met een paar passanten die zich in de sneeuw buiten wagen. IJzig is de sfeer, winters, wit, wind. Maar binnen, in lokalen, is het warm en zitten veel jongeren aan het bier. Identitaire vlaggen hangen aan het plafond. Studenten bedrijfskunde, communicatie en geschiedenis leggen onomwonden uit waarom ze zich rechts noemen. Het wordt de gemiddelde kijker niet moeilijk gemaakt om zich 100 jaar terug in de tijd te wanen, toen Duitse jongeren samenkwamen in ‘bierkellers’. En buiten begroet een wat oudere man een geit. Sneeuwjachten huilen rond zijn statige woning. Het is Götz Kubitschek, uitgever en publicist, die door de documentairemaakster als spil in het nieuwrechtse en identitaire web wordt geplaatst.

Toch is het portret verrassend genuanceerder dan de makers pakweg 10 à 15 jaar geleden zouden hebben gemaakt. Op de Leipziger Buchmesse, waar Kubitschek en zijn vrouw hun boeken presenteerden, zien we wezenloze en inhoudsloze linkse jongeren leuzen scanderen en vechtpartijtjes uitlokken. De jongeren van Jungeuropa Verlag vertellen gewoon hun verhaal. “Ik vind het niks dat de focus steeds op de islam of de moslims ligt of die stomme vluchtelingen. Mijn focus ligt op het systeem. Het is de schuld van ons systeem en onze volledig mislukte politiek dat die mensen hier zijn uitgenodigd en hierheen gelokt en zomaar binnengelaten… We moeten dus de politiek bekritiseren die die mensen toeliet. Er moet een volledige herstructurering komen.”

Dat wil niet zeggen dat het een gedegen portret is dat documentairemaakster Britta Hosman heeft afgeleverd. Kubitschek, de Identitairen en het Forum voor Democratie worden in een adem genoemd. Alsof er geen inhoudelijke verschillen bestaan tussen deze drie vertegenwoordigers van ‘rechts’. Want zijn ze wel alle drie rechts? En vindt het hameren op “typisch Nederlandse waarden als het homohuwelijk” van Baudet c.s. wel instemming bij de Europese Identitairen? Hun focus is namelijk veel breder dan het door links zo verfoeide nationalisme. Zij spreken over een Europese heimat en Europese waarden die diametraal staan op de moderne liberale ideologie.

Maar gelukkig weet Britta Hosman de ware beweegredenen van al die rechtse jongeren. “Het overgrote deel zegt: ik ben bang voor de moderne tijd, ik weet niet hoe ik er mee om moet gaan,” zegt ze in een toelichting op haar documentaire. En met Freud zijn we dan weer terug bij de typisch linkse verklaring van alles wat in hun wereldbeeld niet past: “die mensen zijn gewoon bang”. En daarmee hoef je inhoudelijk niet op hun motivaties te reageren, hoef je inhoudelijk niet met hen in discussie te gaan. En zijn we weer terug bij de ijzige winterse beelden van de oneindige Midden-Europese vlakte, die vooral als doel hebben dat we toch wel bang moeten zijn voor al die bange jongeren…