Rechtse meningen zijn best wel mainstream

Mijn aangeboren temperament komt het dichtst in de buurt van wat je politiek gezien ‘links-liberaal’ zou noemen. Ik ben creatief, open en breng mijn tijd graag door in chaos. Zo was ik een aantal jaar geleden voor een film in Congo tussen de muggen en rebellen op zoek naar een Rwandese missionaris die vrouwen naailessen gaf. Ik kookte ’s avonds een schildpad die maar niet gaar wilde worden en dacht: wat doe ik hier?! Maar in structuur kun je geen structuur ontdekken, en op slippers kun je best een berg beklimmen, ontdekte ik.

Ik werk al meer dan tien jaar lang als filmmaker in ontwikkelingslanden en conflictgebieden en stem progressief en liberaal. Ondanks dat heb ik niets met de superieure houding van de dominante links-liberale koers. Je ziet de laatste restjes ratio en redelijkheid verdampen rond thema’s als klimaat, immigratie, Rusland en Donald Trump. Emotie wint het schijnbaar makkelijk van de feiten.

De meest verhelderende uitleg kwam van cognitief wetenschapper Dave Ward in Edinburgh. “Het menselijk brein verwerkt eerst de emotie en dan de ratio. De ratio creëert uiteindelijk ‘een eigen waarheid’ op basis van de emotie. En in de meeste gevallen zoekt de ratio naar een legitieme reden voor de emotie.” Of zoals de Schotse filosoof David Hume al in 18-de eeuw zei: “Reason is, and ought only to be the slave of the passions, and can never pretend to any other office than to serve and obey them.”

Stuurloze emotie

De rol van ratio in ons handelen is er alleen om de emotie te dienen, bedoelden ze. Dat staat haaks op wat daarvoor werd gedacht door filosofen. Namelijk dat het intellect de richting van ons denken bepaalt. Ook – en vooral – in deze tijd lijkt het inderdaad de emotie te zijn die naar nieuwe wegen zoekt om ons bestaan richting te geven. De rol van de ratio speelt volgens Ward pas weer op wanneer de emotie niet meer verder komt, stuurloos of grenzeloos is. Dan treedt het mechanisme in werking dat ordent, reguleert, zorgt voor realisme, structuur en efficiëntie. Beide benaderingen zijn onder normale omstandigheden niet met elkaar in conflict, maar vormen een interessante samenwerking waarin ze hun houdbaarheid en grenzen moeten kennen en accepteren. Maar we zitten in abnormale omstandigheden, waarin die samenwerking ontbreekt. Zowel in onszelf als onderling. 

Ik krijg dagelijks mails van mensen uit mijn eigen ‘stam’ die het niet begrijpen dat ik mensen als Aleksandr Doegin en Jordan Peterson een stem geef in PARADOGMA. Voor mij behoren zij echter tot de grote denkers van deze tijd. Dat wil niet zeggen dat ik wat zij vinden klakkeloos overneem, maar hun provocatie confronteert me met mijn eigen gedachten en laat me kritische vragen stellen. Ik vind het interessant om mijn liberale ideologie voortdurend te laten botsen met tegenovergestelde ideeën. Ik ben nu eenmaal sceptisch, blijf liever weg van consensus en zoek naar de tegenargumenten.

Als je heel eerlijk bent, lukt het vrijwel nooit om in je eentje overeind te blijven temidden van de verscheidenheid aan ideeën en emoties in deze complexe wereld. Daar heb je meerdere mensen om je heen voor nodig, om tot een gezamenlijke conclusie te komen hoe een samenleving kan werken. Die verscheidenheid aan mensen en discussies mag dan van mij zo groot en divers mogelijk zijn. Dan kom je tot de scherpste inzichten. Daarom zie ik conservatief rechts niet als vijand maar als de enige mogelijkheid om verder te komen.

De Franse Filosoof René Descartes legde in de 17-de eeuw met de uitspraak “Cogito ergo sum” het fundament voor de verlichtingsgedachte; alleen door het gebruik van de rede en het gezond verstand komt men tot de waarheid. Descartes begint zijn filosofie vanuit een sceptisch standpunt. Overgeleverde waarheden kunnen onwaar blijken te zijn, en ook je eigen waarneming kan je bedriegen. Die eigen waarneming bedriegt vooral als het rationele niet meer bewust bij mensen binnenkomt en de emotie het denken vertaalt in angsten en fobieën. Juist dan is het cruciaal om jezelf uit te dagen en in gesprek te gaan met andersdenkenden. Dat doet pijn en vernietigt je kwetsbare ego maar het is de enige weg naar echte progressie. Het hoogst haalbare doel is dan ook om een samenleving te creëren waarin rationele vermogens overeind blijven temidden van de emoties op de voorgrond.

‘Hoe linkser jij bent des te rechtser jij mijn film vindt’

Hoezeer deze gedachte op weerstand stuit, heb ik het afgelopen jaar ontdekt toen ik op tour was voor PARADOGMA. Tijdens een voorstelling in het zuid-Duitse Passau stond een journaliste van de plaatselijke krant op. Ze wilde een groot artikel schrijven over PARADOGMA en de discussie daarna. Het publiek was zeer interactief en positief. Ze zagen de film als nieuwe zuurstof in het verstikkende klimaat. De journaliste vroeg temidden van het publiek: “Ik mis je eigen statement. Waar sta jij in deze film?”

“Het gaat er niet om wat ik vind”, zei ik, “de kijker moet een keuze maken, ik voel die verantwoordelijkheid niet.” De journaliste:  “Maar je bezoekt verschillende personen die wel een heel afwijkende mening hebben en die vaak in de media worden omschreven als extreem-rechts.”

Inmiddels kon ik uit ervaring spreken toen ik antwoordde: “Des te linkser jij bent des te rechtser jij de meningen in mijn film vindt. Journalisten zouden iets meer naar het midden mogen komen. Dan ontdek je dat deze meningen best wel mainstream zijn en brandend actueel ook, alleen hebben de linkse media ze nog niet ontdekt. Dat zegt best veel over de heersende journalistiek”. Na de discussieronde zocht ik de journaliste voor het afgesproken interview. Ze was verdwenen en het geplande artikel is nooit verschenen. Daags erna reisde ik door naar Koblenz. Er stond een zielig standje voor de bioscoop met een tiental demonstranten. Met knalharde muziek, twee kratten bier en wat flessen wijn stonden ze  te demonstreren tegen de vertoning van PARADOGMA. 

Demonstranten van de antifascistische beweging ‘Die Partei’ drinken en delen flyers uit om te waarschuwen voor PARADOGMA

De tieners riepen lozen kreten als “Weg met fascisme!” Ze deelden flyers uit waarin beschreven stond waarom de PARADOGMA niet okay zou zijn. Ik liep er op af en stelde vragen aan de inmiddels beschonken jeugd. Ze bleken te zijn gestuurd door de politieke groep Die Partei. Het was geen vervelend gesprek totdat ik na ongeveer een kwartiertje vertelde dat ik de maker van de film ben. De toon veranderde en op elke vraag die ik stelde kwam geen antwoord meer. Ze verwezen me naar de flyer waarin alles beschreven zou staan. Na een prima uitverkochte voorstelling en discussie hoorde ik dat er vier auto’s van filmbezoekers waren besmeurd met davidsterren door de demonstranten. Treurig!

Na een jaar lang toeren en discussiëren met en over PARADOGMA besef ik dat het niet polarisering op zich is die ons uit elkaar drijft maar het verstommen van het gesprek (met als gevolg polarisering). Juist de journalist heeft daarin de grootste taak, maar weigert die op zich te nemen. Polarisering is het signaal dat de samenleving uiteenvalt in verschillende wereldbeelden. Dat zou enorm interessant moeten zijn want het betekent dat we op het punt staan nieuwe wegen te bewandelen. Maar als het liberaal-linkse Europa de nieuwe geluiden niet benoemt en serieus bespreekt, lopen we het risico dat we datgene wat conflict nou juist kan voorkomen — het verlichte, vrije debat —  gaan zien als het conflict zelf. Dat idee kan enkel alleen maar leiden tot een totalitaire richting. Wellicht het lot van alle doorgeslagen ideologieën.

Kijk hier de film PARADOGMA online! Steun Marijn Poels via PayPal hier.