Wie tipte de Volkskrant? Geen bewijs voor AIVD-hack Cozy Bear

Groot nieuws op 26 januari 2018. ‘AIVD leverde VS het bewijs,’ kopte de Volkskrant. ‘De Russen hacken jullie.’ Agenten van de AIVD zouden in 2014 zijn geïnfiltreerd in het netwerk van de Russische hackersgroep Cozy Bear, en zouden zo getuige zijn geweest van hoe deze de Amerikaanse presidentsverkiezingen probeerde te beïnvloeden. De auteur van het artikel, Huib Modderkolk en degene die hem bij zijn onderzoek had geassisteerd, Nieuwsuur-presentator Eelco Bosch van Rosenthal, werden als helden onthaald in De Wereld Draait Door. Matthijs van Nieuwkerk presenteerde ze als de Nederlandse Woodward and Bernstein, de Amerikaanse journalisten die met hun onthulling van het Watergateschandaal president Richard Nixon ten val hadden gebracht. Nederland gloeide van trots. Onze eigen AIVD had niemand minder dan ‘de Russen’ te grazen genomen en een wit voetje gehaald bij onze vrienden in Amerika.

Referendum Sleepwet

De inhoud van het artikel werd door heel politiek en journalistiek Nederland voor waar aangenomen. Dat de auteur van het artikel, Huib Modderkolk, de lezer in het ongewisse liet over wie hem het verhaal had ingefluisterd, leek niet van belang. Op de sociale media klonken echter al snel kritische geluiden. Sommigen wezen er op dat de timing van het lek – volgens Modderkolk in de zomer van 2017 dus zo’n drie jaar na de AIVD-hack – opmerkelijk was. In diezelfde zomer bereidde namelijk een groepje studenten een referendum voor over de zogeheten Sleepwet, die de bevoegdheden verruimt voor de Nederlandse inlichtingendiensten. Ook opmerkelijk: de dag na publicatie van het artikel in de Volkskrant, greep premier Mark Rutte de ophef erover aan om een warm pleidooi te houden voor diezelfde Sleepwet. Helemaal wonderlijk: Eelco Bosch van Rosenthal, die met Modderkolk had samengewerkt aan het artikel, verklaarde in het tv-programma Nieuwsuur geen bewijzen te hebben gezien voor het verhaal van de AIVD-hack. ‘Het blijft inlichtingenwerk,’ zei hij. ‘Dat betekent dat wij het resultaat daarvan niet te zien krijgen. Maar bij de inlichtingendiensten is er geen enkele twijfel.’

Kennelijk was dus het hele artikel in de Volkskrant volledig gebaseerd op wat inlichtingendiensten Modderkolk en Bosch van Rosenthal verteld hadden, en was er geen enkele twijfel bij de twee journalisten over het waarheidsgehalte van het verhaal omdat de inlichtingendiensten hadden gezegd dat ze zelf geen enkele twijfel hadden. Voor iedereen die iets weet over de werkwijze van geheime diensten komt dat nogal naïef over. Inlichtingendiensten lekken nooit zomaar. Dat doen ze met een reden, en meestal is dat om de publieke opinie te beïnvloeden. ‘Zijn dit dezelfde bronnen die ons in 2002 vertelden over de Iraakse massavernietigingswapens,’ twitterde cybersecurity-deskundige Arjen Kamphuis. ‘Dezelfde bronnen die ons in 1990 vertelden over de gestolen couveuses in Koeweit, in 1984 over het belang van de bewapening van de Afghaanse Moedjaheddien en in 1965 over de ‘winnable’ war in Vietnam?’

Amerikaanse belangen

En inderdaad: Wie was het die de Volkskrant verteld had over een AIVD-hack van Cozy Bear? Waren dat de Amerikanen? Zeker is dat er Amerikaanse belangen spelen in dit verhaal. Door Rusland keer op keer als een groot gevaar af te schilderen, behouden de VS via de NAVO hun machtsbasis in Europa en verdient vooral de Amerikaanse wapenindustrie goed aan de Europese landen die hun militaire uitgaven verhogen. Het verhaal over de AIVD-hack zorgt er bovendien voor dat degenen die de Amerikaanse president Donald Trump vijandig gezind zijn, nieuw ‘bewijs’ aangeleverd hebben gekregen voor hun bewering dat hij in het zadel is geholpen door ‘de Russen’. De VS hebben bovendien een belang bij onze Sleepwet. Nederland vormt een belangrijk knooppunt voor internetverkeer. Als Nederlandse inlichtingendiensten verruimde bevoegdheden krijgen om dit verkeer te monitoren, dan profiteren de Amerikaanse diensten daarvan mee door hun nauwe samenwerking met hun Nederlandse partners.

In een interview in de podcast het Volkskrantgeluid verklaarde Modderkolk dat de AIVD tot de dag van publicatie van zijn artikel over de AIVD-hack ‘van niets wist’. In de zeven jaar dat hij over de AIVD en MIVD schrijft, zouden deze diensten hem ook ‘nog nooit gebeld hebben’ met de boodschap: ‘Ik heb een nieuwtje’. Was het lek dus Amerikaans? Het heeft er alle schijn van.

Zeker is dat Amerikaanse inlichtingendiensten direct invloed uitoefenen op onze eigen inlichtingendiensten. Volgens NSA-klokkenluider Edward Snowden, in een interview met de NOS in 2015, zouden de Amerikanen hun Nederlandse collega’s van de AIVD en MIVD zien als ‘ondergeschikten’ die altijd ‘onbegrensde toegang’ bieden. ‘Zij werken voor de Amerikaanse diensten. Zij hebben geen eigen beleid’, aldus Snowden. ‘Ze doen wat ze wordt opgedragen.’ AIVD-directeur Rob Bertholee deed in NRC die aantijgingen af als ‘absolute bullshit’.

Chantage met inlichtingenmateriaal

Hoe het ook zij. De nauwe samenwerking met de Amerikaanse inlichtingendiensten zorgt er voor dat de Amerikanen meer over ons weten dan ons soms lief is. Volgens de Duitse professor Werner Weidenfeld, die gedurende twaalf jaar voor de Duitse overheid de betrekkingen coördineerde met de VS, chanteren de Amerikanen de Duitsers met vertrouwelijke informatie. ‘Als we met de Amerikanen van mening verschillen over een serieuze kwestie, dan komt er voor Duitsland compromitterend inlichtingendienstmateriaal op tafel en zeggen ze: “Of je doet met ons mee, of het is afgelopen met je.”’ Aldus Weidenfeld in een uitzending van de Duitse talkshow Beckmann op 28 november 2013.

Volgens cybersecurity-expert Arjen Kamphuis, die dagelijks samenwerkt met voormalige medewerkers van de NSA en andere inlichtingendiensten, illustreert de bekentenis van Weidenfeld waar mass surveillance, grootschalige observatie, toe dient. Deze is niet bedoeld om terroristen te vangen, maar voor ‘de politieke en economische spionage in andere landen en de repressie van de democratische oppositie in eigen land.’

In de bundel Nepnieuwsexplosie van Uitgeverij De Blauwe Tijger heel veel meer over de Amerikaanse beïnvloeding van de Nederlandse pers en politiek. Eén van de auteurs, professor Cees Hamelink, schrijft over de hierboven besproken ‘primeur’ van de Volkskrant: “Een artikel met zoveel anonieme, niet verifieerbare bronnen, ongerijmdheden en misleidende onzorgvuldigheden zou ongetwijfeld tot nepnieuws gerekend zijn als het gepubliceerd was op sociale media.”

Voor een uitgebreid interview met Arjen Kamphuis, zie: ‘Ieder mens heeft wel iets te verbergen.’