De islam is het probleem niet

Voor velen is dit misschien al meteen vloeken in de kerk. De golf van gewelddadige incidenten en aanslagen volgen elkaar in steeds sneller tempo op. Parijs, Brussel, Nice, München … één constante is telkens aanwezig: het is weer een moslim en de motieven zijn meestal geheel of gedeeltelijk religieus geïnspireerd. Volledig terecht komt dan de vraag bij veel mensen op of de islam de oorzaak is van deze golf van geweld. Ik ga geen moeite doen om de rol van de islam te ontkennen in al wat er gebeurt qua aanslagen in Europa en elders in de wereld. Dat de laatste jaren de meerderheid van de aanslagen gebeuren met een religieus motief valt ook niet te ontkennen. Dit telkens weer proberen te bestempelen als een alleenstaand geval, een lone wolf-verhaal, is alleen maar geloofwaardig als dit soort aanslagen daadwerkelijk een uitzondering zou zijn. Toch is het te simplistisch en zelfs contraproductief om het vijandsbeeld van de islam als uitgangspunt te nemen in je politieke visie.

Wat feitelijk al onjuist is, is de islam als één geheel te beschouwen. Net zoals in het christendom zijn de beschouwingen binnen de islam zeer divers. Daarvoor moeten we zelfs geen theologische discussie voeren, de chaos in grote delen van het Midden-Oosten spreekt daar boekdelen van, evenals de aanslag van een Iraniër op voornamelijk soennitische moslims in München. Niet alle moslims zijn aanhangers van het jihadisme, de meerderheid is er zelfs mede het slachtoffer van. Dat een significant gedeelte dit wel steunt, is een niet te ontkennen realiteit, maar daar kom ik later op terug.

Zelfreflectie

De voornaamste reden voor mij om niet mee te gaan in het anti-islam discours is dat dit in de weg staat van een kritische zelfreflectie van onze samenleving. ‘Het is die groep zijn schuld’ is meteen de schuld van onze eigen samenleving afschuiven. Het is een gemakkelijk verhaaltje om de oorzaken extern te leggen.

Bovendien is een ideologie op zich nooit gevaarlijk. Nu maakt u wellicht de vergelijking met de rampzalige jaren 30-40, wat nogal vaker gedaan wordt als het over een vijandsbeeld gaat. Het nationaalsocialisme is vandaag vrij onschadelijk als ideologie, omdat het weinig voedingsbodem heeft en de maatschappelijke omstandigheden zich er niet toe lenen om van een dergelijke ideologie ook een heersende ideologie te maken. Men kan gemakkelijk Mein Kampf in een boekenrek laten liggen, de meerderheid zal het eens vastnemen uit historisch perspectief. Maar bang zijn dat een significant deel van de bevolking daarin zou geloven is er niet. Waarom waren er geen islamitische aanslagen op ons territorium in de jaren 20, of in de jaren 60, of pakweg vorige eeuw? De vraag stellen wie of wat dit probleem heeft mogelijk gemaakt, is relevanter dan te zoeken naar de motieven van de daders.

De huidige golf van islamitisch geweld los bekijken van de grote migratiestromen en mislukte integratie van de afgelopen pakweg 40 jaar naar Europa zou al minstens even dom zijn als ontkennen dat de aanslagen gebeuren met een jihadistisch perspectief. Dat er telkens ook een verband is met een slechte justitie, zowel in België als Frankrijk valt evenzeer op. Als laatste hebben we ook de geopolitieke realiteit en instabiliteit in het Midden-Oosten, die meestal de veiligheid op eigen bodem niet ten goede komt.

Enkele decennia geleden, na de overwinning op het communisme bij de val van de muur, dacht een groot deel van de westerse bevolking dat de geschiedenis zijn eindpunt had bereikt. Althans de geschiedenis van de ideologieën. Een abstracte discussie over ideologie werd naar achter geschoven, en in de plaats werd het heel logisch om vanuit ons ‘superieur’ maatschappijbeeld de wereld te beschouwen. Politieke discussies werden discussies tussen centrumlinks of centrumrechts, maar een politieke partij of beweging die het politiek systeem zelf in vraag durfde te stellen werd weggezet met epithetons als ‘extreemlinks’ of nog beter ‘extreemrechts’. Het beleid werd bepaald vanuit het centrum, de ene keer wat meer toegevingen voor links, de andere keer voor een wat rechtser beleid.

Op geopolitiek vlak moest en zou heel de wereld ons model van democratische waarden aanvaarden en respecteren. Als gevolg hebben we heel wat ‘dictators’ gedestabiliseerd, en landen in burgeroorlog gestort. Op vlak van justitie zijn we zodanig beginnen te geloven in de goedheid van de mens dat we meestal veel te laat komen om te voorkomen dat recidivisten telkens weer gewelddadiger toeslaan.

Als we met een kritische zelfreflectie naar ons huidig politiek systeem kijken, kunnen we niet anders dan vaststellen dat de aanslagen een aantal van deze steunpilaren en gevoeligheden onder druk plaatsten. Is het dan geen schuldig verzuim van onze politici en intellectuelen die de oorzaken van de problemen hebben gezien en laten groeien?

Vrije migratie onder druk

Op vlak van migratie is er al jaren de kritiek te horen dat dit in grote getallen negatief zou zijn op vlak van onder meer veiligheid, maar tot op vandaag doet men een aardige poging om dit gelijk te stellen met xenofobie en racisme. Het cordon sanitaire is trouwens nog steeds aan de macht en het lijkt voor velen ondenkbaar dat Vlaams Belang of Front National zou meedoen aan het beleid omwille van die reden. Dit is onlogisch aangezien stilaan meer en meer mensen toch dezelfde argumenten beginnen over te nemen. Echter is het logisch als we ermee rekening houden dat vrije migratie één van de pijlers is van ons huidig politiek systeem.

Naast de migratiediscussie is een discussie over integratie vandaag relevant. De migratie van de afgelopen decennia is ook niet meer weg te denken. Wat moet een Syriër, Afghaan of een Chinees eens hij het recht heeft om zich te vestigen, en hoe zit het met de tweede en derde en zelfs vierde generatie? De migratiecrisis is niet ontstaan sinds het conflict in Syrië. We hebben vandaag zeker zoveel problemen met nakomelingen van migranten, die hier zijn opgegroeid. Een groot gedeelte van de derde en vierde generatie nakomelingen van de tweede migratiegolf zitten met een serieuze identiteitscrisis. Velen voelen zich geroepen om een heilige jihad te gaan vechten in Syrië, Lybië of Irak of keren zich rechtstreeks tegen de samenleving waarin ze alle rechten krijgen van volwaardige burgers, anderen houden zich dan maar bezig met kleine of grote straatcriminaliteit. Het ene ligt vaak in het verlengde van het andere. De meeste integratieproblemen lijken zich alweer te stellen met moslims.

Als we moslims hun geloof laten gebruiken om zich niet te integreren in onze samenleving, wil dat zoveel zeggen als dat we zelf accepteren dat onze cultuur geen alternatief is voor hun cultuur. Als we vandaag kijken naar de binnenlandse rellen na de mislukte staatsgreep in Turkije, kunnen we het resultaat zien van ‘onze Turken’ die na drie of vier generaties nog steeds onze belangen en onze gemeenschappelijke toekomst niet erkennen boven die van hun afkomst. Dit is een rechtstreeks gevolg van onze aanvaarding van groepen die hier komen migreren en hun eigen collectief bewustzijn niet vereenzelvigen met het land waarin ze terechtkomen. De dubbele nationaliteit die nog steeds in Belgische wetgeving mogelijk is, is een tekenend voorbeeld dat op vlak van integratie niets is veranderd. Hoe kan het ook zijn dat een politieagent, een leraar of een ambtenaar nu aan twee naties trouw kan zijn?

Onveiligheid en justitie

De Witte Mars door Brussel in oktober 1996 is een nooit geziene gebeurtenis. Op dat moment kwamen er een paar honderdduizend mensen op straat om een rechtvaardige justitie te eisen. Vandaag stellen we vast dat justitie op dat vlak nog steeds een even grote puinhoop is. Hoe kan het zijn dat figuren die met zware oorlogswapens op politieagenten schieten niet beter worden opgevolgd? Of dat ondanks zoveel inlichtingen over gevaarlijke individuen zij niet eerder worden tegengehouden? Meestal blijkt daags na de aanslagen dat ze al op zijn minst ‘gekend waren door het gerecht’. We doen er echter niets mee.

Hoe kan het dat we er niet in slagen illegale wapenhandel te verhinderen, ondanks zo’n strenge blik op legale wapens? Volautomatische vuurwapens zijn zelfs toevallig te vinden in de parkjes in Brussel, althans als we bepaalde verklaringen mogen geloven. De werving van terreurgroepen als IS, loopt niet enkel via de moskeeën maar via gevangenissen. Men zou denken dat we een grote concentratie van criminelen die in gevangenschap worden genomen omwille van de veiligheid van de samenleving dan toch beter in het oog houden? We stellen telkens opnieuw vast dat justitie en de veiligheidsdiensten er zijn om achteraf naar motieven te zoeken.

Geopolitieke verschuivingen

De Arabische lente was ogenschijnlijk de eindelijke verwestering en democratisering van het Midden-Oosten. Echter stellen we nu vast dat daar ofwel nieuwe dictaturen zich hebben gevestigd, in het beste geval, ofwel er nog steeds een burgeroorlog is. Het Westen blijft zich vasthouden aan een verzameling rebellengroepen steunen die ogenschijnlijk rondlopen met de naam ‘democratische militie’, maar in de praktijk ofwel meteen worden weggevaagd en hun nieuw wapentuig geleverd door ons in handen valt van IS of Al Nusra, ofwel zelf overlopen naar IS of Al Nusra.  Diezelfde strategie van destabilisering blijven we steevast volhouden als het de agenda van de Verenigde Staten uitkomt. Is het nu nog niet duidelijk geworden dat instabiliteit in die regio’s dan onze veiligheid evenzeer in gevaar brengt, of dit net weer meer grote migratiestromen met zich meebrengt? Dan zwijgen we nog maar over de humanitaire ramp die we voor de regio’s in kwestie veroorzaken. Toch blijven we als NAVO-bondgenoten trouw aan de VS-strategie, en gaan we met een paar F-16’s nog maar eens in de weg lopen in Syrië en Irak. Frankrijk en België worden op hun eigen grondgebied aangevallen door hier opgegroeide moslims en het enige wat onze leiders weten te verzinnen is: ‘We gaan ISIS bombarderen in Syrië in Irak’. Met andere woorden: we gaan ginder nog meer bommen gooien – maar hier willen we vooral niets veranderen. Er is geen grondrecht op een eenzijdige oorlog, maar dat hebben onze ministers van Defensie nog steeds niet door.

Er is trouwens wel wat aan de hand, als je de machtsverhoudingen wereldwijd bekijkt. Bij de aanslagen van 2001 op het WTC was er één baas op wereldschaal, één oppermachtige natie op militair vlak, de Verenigde Staten. Zij hadden zoveel militaire middelen ter beschikking om de war on terror aan te vatten. Er was gewoon geen geloofwaardig alternatief. De grote vijand van de Koude Oorlog had het communisme achterwege gelaten en zolang een Boris Jeltsin en een paar corrupte oligarchen aan de macht bleven, was er geen zorg voor concurrentie. Vandaag is die situatie lichtjes anders. Het Midden-Oosten pikt de bemoeienissen niet meer van de VS. Als de VS er al eens in slagen om een staatshoofd aan de macht te krijgen, bijt die de hand die hem wist te voeden. Elders kiezen ze resoluut van een antiwesterse koers. Rusland is terug een wereldmacht. Met een sterke leider als Poetin weten we sinds Oekraïne, maar eigenlijk al eerder sinds Georgië in 2006, dat we hem beter niet te veel kunnen treiteren. Rusland heeft ook één voordeel, ze zijn van het communisme af. Dit wil echter nog niet zeggen dat ze het het liberalisme zomaar aanvaarden, al kunnen we hier nog veel verder over uitweiden. We zullen dan nog maar zwijgen over China, die de afgelopen decennia de sterkste groei kende op economisch vlak. De groeilanden zijn ook niet van plan zich braafjes aan de leiband te laten houden door de VS. Hoewel er ook positieve elementen te melden zijn aan het Amerikaanse (economische) herstel, zal het zich moeten neerleggen met het feit dat het niet de alleenheerser meer is op zowel economisch als geopolitiek vlak.

Niet naïef

Om terug te komen op mijn inleiding, ik ben verre van naïef en zal niet ontkennen dat het ‘toch weer eens moslims’ zijn. Maar ik ben evenmin naïef om te vergeten dat de oorzaken van dit probleem liggen bij het beleid dat we al jaren volgen, en onze politici die pertinent weigeren dit aan te passen. Ik laat me dan ook niet voor de kar spannen om hen te ontzien van dit schuldig verzuim.

Ons huidig politiek systeem staat onder druk. Als we ons beleid niet dringend een grote wending geven in een andere richting, blijven we achter de feiten aanlopen. Dan zijn nog meer aanslagen het gevolg en dreigen we definitief te verzanden in een burgeroorlog. We hebben nu vooral een kritische zelfreflectie nodig en zeker ook een ander beleid.

Een halt aan de grote migratie influx, een andere en minder naïeve visie op integratie, een kordate en strenge justitie en een geopolitiek gebaseerd op nationale soevereiniteit. Dit is niet waar we nu mee bezig zijn en met de oorzaak van de problemen kortweg bij ‘de islam’ te leggen zijn we onszelf aan het ontslaan van de plicht om hier ook daadwerkelijk iets aan te wijzigen. Voor mij moet er geen genade zijn voor de jihadisten die in de naam van de islam hier aanslagen willen komen plegen of dit willen faciliteren. Maar evenmin genade voor de politici, intellectuelen en mediagroepen die dit probleem veroorzaken en nog steeds weigeren om de fout op zijn minst gedeeltelijk bij zichzelf te leggen.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op Doorbraak.be